Журнал «ТАМЫР», №40, июль-декабрь 2014 г.

Тихий пасечник, соты твои пусты, как сады,
сиротея, просишь ещё немного родства.
Семена сухих губ превращаются в глиняные слова,
колосятся трещинами, шепчут – воды, воды,

но, увы, умирают, хоть сразу им пить даёшь.
Символ глиняных сотов в ладонях уже невесом.
Ты лишён дара речи. А клёны цветут кругом
и взахлёб хвалят нежный воздух, весенний дождь.

А в твоём сознанье зима, удушье, беда.
На молочном снегу ворох жёлтых умерших пчёл –
оболочки слов, ты их создал, понежил, прочёл
и, увидев их смерть, навсегда отпустил в холода.

Бросить соты пустые – решает пальцев суд!
Лучше выменять их на блага или продать с лотка.
Но кто скажет, что глина на языке не сладка?
Слаще мёда, когда к кадыку подступает зуд.

Пусть молчит, сколько может, униженная гортань.
Новых рек не услышать, пока запрещает снег.
Но дождёшься рождения – слово живое у рта,
словно чёрточка боли, даст наконец побег.

Продолжить чтение

— Не подходи к ним близко! Заразишься человечностью!
Слава тут же отпрянул и вернулся к матери, но тем интереснее ему стало наблюдать за молодой парой, держащейся за руки на лавочке в парке. Они выглядели как-то иначе, чем все, кого мальчик знал. В то же время, отличия были неявными: у молодых людей было по две руки и ноги, изящные, красивые лица, и одеты они были в рабочую униформу, как мама и папа. Но потом Слава осознал, в чём разница.
— Мама? — зашептал он напугано и с любопытством. – А что у них на лице?
— Это называется улыбкой, — сердито бросила женщина. – Её объявили вне закона. Пойдём скорее.
— Почему?
— Что почему?
— Почему запрещено улыбаться?
Мама на секунду задумалась, потом неуверенно сказала:
— Чтобы другие люди, те, которые не могут улыбаться, не чувствовали себя неполноценными рядом с теми, кто может. Это называется «равноправие».
Слава задумчиво умолк. Мама схватила его за руку и потащила к выходу из парка. Уже было слышно, как полицаи предъявляют молодой паре обвинение: теперь им грозит тюрьма. Слава не знал, что это такое, но знал, что ему туда совершенно не хочется.

Продолжить чтение

Әрине, мен ақын да әдебиетші де емеспін. Сондықтан да Абай шығармашылығының өнерлі қырына, ақындық болмысына тереңдеп бара алмаймын. Мен – ғалыммын, руханияттық танымнан шеттеу, жаратылыстану ғылымының өкілімін. Менің ғылымдағы пір тұтарым Қаныш Имантайұлы Сәтбаев. Жастық кезде сол кісідей геологиямен айналысуды армандаған сәттер болған. Бірақ өмір басқаша шешімін тапты. Оған еш өкінбеймін. Сондықтан да жаратылыстанушы болсам да ұлы Абайдағы ғылым мен танымға көз салуды мақсат тұттым.
Оның басты себебі – ұзақ жылдар бойы жоғары мектепте білім беру мен ғылым саласында еңбек етіп келе жатуым, жастар тәрбиесінде, оларды ғылымға баулуда біраз тәжірибе жинақтауым. Жастық кезеңде Абайды оқыдық, білдік, тани алдық деп мақтана алмаймын. Есейгенде көп болмаса да, біршама тануға тырыстық.
Шынын айтсам, менің Абайға шынайы қызығып, шын тануым оның «Қара сөздері» орысшаға аударылып шыққаннан кейін бас¬талды. Мен Абаймен алдымен орысша таныс¬тым. Иә, солай. Бұл кеңестік кезеңдегі қазақ жастарының тағдырына уақыт салған таңба ғой. Ол шындықтан қашып құтыла алмаймыз. Абай қарасөздерін оқу арқылы мен оның поэ¬зиясына бардым. Орысшадан қазақшаға ауыстым. Абай даналығына берілгенім сонша, орысша-қазақшаны салыстыра, салғастыра оқитын күйге түстім. Абай менің қазақшамды дамытты, таным-білігімді өзге арнаға қарай бет бұрғызды. Әсіресе, тәуелсіздік алған тұстан бергі 20 жылдан астам уақыт мен Абайға үнемі қайырылып, қазақшасына бой ұрып, оның ғылым-білім жайлы ой танымын жан-жақты танып-білуге үнемі ұмтылыс жасадым десе болады. Сондағы ойға түйгенімді қағаз бетіне түсіруді парызға санадым.

Продолжить чтение

АНТИ-ПОЭЗИЯ-ның атасы Дарвин адамзат үмбетінің түп-төркіні маймылдан тараған дейтін теорияны темір қазық етіп ұстанған тұста екінің бірі, егіздің сыңары күдіктенбей көнген осы пәтуаға қаймықпай қарсы шыққан екі ержүрек адам болды. Оның бірі – Дағыстанның ақыны Расул Ғамзатов. Екіншісі – қазақтың ақыны Жұматай Жақыпбаев. «Үндістанда аңыз етіп айтады: «Ең бірінші пайда болған жылан» – деп. Дағыстанда аңыз етіп айтады: «Ең бірінші пайда болған қыран» – деп. Мен ойлаймын: табиғаттың қолынан, ең бірінші туған – Адам, соңынан, — біреу оның кетті айналып – қыранға, біреуі оның кетті айналып – жыланға». (Р.Ғамзатов). Расул (арабтың пайғамбар деген сөзі) анда-санда бір туатын поэзияның асқақ пайғамбары. Оны жетпіс жыл жер шарының зәре-құтын ұшырған ұлы империяның өзі мойындаған-ды. Сол ұлы ақынның өзі диамат пен истматтан именшектеп, Дарвинге деген өкпесін қыран мен жыланға балап жеткізгенде, Түркі қағанатының бір боздағы қазақша айтса алтыбақан алауыз жұрты түсінбей қала ма деген оймен өлеңін өзге тілде жазып, Алашты ұлы империямен өз тілінде сөйлестірген-ді: «Дарвин не прав, у нас другие гены, друг-друга не убивают обезьяны…».
Қателесті-ау, Дарвин,
Қанымыз біздің бөлек-ті:
Маймылды маймыл бауыздай алмаса керек-ті
Етімді қуырып, жемеші, ей, құртша кеміріп,
Керемет дәм бе ол?
Кетпессің одан семіріп?!
«Крокодил» еді сүйікті менің журналым,
Бетінде оның мысқылдап күліп тұр – жаным.
Дегенмен…
Күнде өзегімді өртеп жырларым, —
Бабамның маймыл болмағанына ырзамын!!!
Күні кеше ғана қасымызда, қатарымызда жүргенде келмеске кеткен көне түркі дүниесінің уытты рухы бойына дарыған Жұматай ақынды танымай, түсінбей қалуымыздың басты себебі – біздің қазақшылдығымыз емес, нағыз шынайы қазақ бола алмағандығымыз еді. Ататегі де, анатегі де – асыл, аталы сөзге тоқтайтын жұрт та осы еді. Аузымен құс тістеген Жұматай сынды ақындары қырықтың қырқасынан аспай, қыршынынан қиылып жатса, бұған қазақ халқы емес, үш жүз жылғы бодандықтан бордай тозған тобыр кінәлі.

Продолжить чтение

Онтологиялық тұрғыдан алғанда, жалпы мен жеке қатынасы бойынша, көлемі әр түрлі жүйелер ұйымдасады. Кейбір жүйелер шағын, кейбірі көлемді, ал кейбірі тым ірі болып құрылады. Бірақ олардың ішкі немесе сыртқы болып бөлінуі диалектикалық ұстаным бойынша шартты болып келеді. Егер де жүйе неғұрлым күрделі және ұйымдасқан болған сайын, оның белгілі бір нұсқаларында, «лидері» немесе «субстанциясы» деп те атауға болатын бір орталыққа бағынған, қалғаны иерархиялық қатынас бойынша құрылған тұтастық құрылады. Бірақ, лидер тым жоғарғы кейіпте өзгелерден барынша асқақ тұрады. Мысалы, метагалактикадағы «бір орталық галактика», күн жүйесіндегі геоцентрлік т.б. бастап, атомдардағы ядроға дейінгінің барлығы осы «лидерлік» деп жалпылама атауға болатындай бір субстанцияға келіп тіркелгендей болады. Әрине, бұл жердегі «лидерлік» ұғымымыз саясаттануда қолданылатын «лидерліктен» басқашалау, бірақ біз үшін оның басты сапалары: өз жүйесіндегі элементтерді қатарынан бір уақытта өзіне бағындыруы, сол жүйенің субстанциясын құрауы т.б. негізге алынады. Сондықтан, біз, оның жалпыланған түрі «биоэволюция лидері» немесе «геолидер» деген сияқты мағынада қолданып отырған ұғымды пайдаланғанымызбен, арнайы термин ретінде, әзірге бекітпейміз.
Осындай жеке мен жалпы қатынасынан біз, жер бетіндегі биологиялық-организмдік тіршілік иелерін жеке бір жүйе ретінде бөліп алып қарастыратын боламыз. Нақтырақ айтқанда, жер бетіндегі барлық тіршілік иелерінің қожасы немесе қуаты, мүмкіндігі жағынан бәрінен басым түсетін лидерліктің ауысуына биоэволюция тұрғысынан сараптаулар жүргіземіз және бұл тұста, бихевиоризмдегі «байқап көру-қателесу» қағидасын, Т. Шарденнің «аңдап байқап қарау техникасын» т.б. жалпылап, қарастырып отырған мәселемізге әдіснамалардың бірі ретінде қолданамыз.
Жер бетіндегі миллиондаған жылдарға созылған физикалық күштің қуаттылығы мен оның лидерлікке алып баратын құндылығын, адамзат пайда болғаннан кейін, бірте-бірте Сана алмастырды. Адам өзінің Санасы арқылы тек Жер планетасының ғана емес, барлық тіршіліктің қожасына айнала бастады да, «Планетамыздағының бәрі адам игілігі үшін» деген антропоцентристік көзқарасқа жол ашты. Бұның анық мысалдарының бірі – көне Рухтарға бас ию мен Гректік политеистік сенімнен бастап, авраамдық діндердегі орын алған хайуанаттарды құрбандыққа шалу.

Продолжить чтение

Ең жақсысы, менің тып-тыныш барып ұйықтағаным еді,бірақ мен өйте алмаймын.
Қолым да біртүрлі, дірілдейтін сияқты .
Себебі, түсініктеме жазып апаруым керек.
Әшейінде маған қандай қағаз болcа да жазу деген түк емес.Бұл өзі мен үшін үйреншікті нәрсе.Аптасына бір рет, дәлірек айтсам, әр жұма сайын, түстен кейін бастығым Гильменге оның берген тапсырмаларын жаза-жаза әбден төселіп алғам.
Бұл жолы қағазды өзімнің атымнан жазуым керек.Міне мәселе қайда.
Мен өзім-өзім іштей: «Алдымен сен бәрін тәптіштеп тұрып, ештеңені қалдырмай, бар оқиғаны
қаз қалпында жазып шық. Сонан соң басқа біреудің көзімен әлгі жазғаныңды жақсылап тұрып тағы бір оқы. Сонда ғана сол қағазды жазған қорқақтың шимайын әділ бағалай аласың.Оның өзінде обьективті бола алар ма екенсің» — деймін.
Сонымен, мен жазуға отырдым. Көбінде менің жұмыс орнымды жоқтатпайтын кішкентай компьютерімді қостым. Маған үйімнің астыңғы қабатынан ыдыс жуатын машинаның дыбысы ғана естіледі.
Әйелім мен бала шағам баяғыда жатып қалды.Балалардың ендігі ұйықтап қалғандарын да жақсы білем, ал,әйелім әй ұйықтай қойған жоқ.Ол мені күтіп жатыр.Бар шындықты өз аузымнан түгел естімейінше тынышталатын емес.Менің енді істі болатынымды, менен айрылып қалатынын білсе де, мойындағысы келмей, қорқып жатыр–ау. Әйелдер мұндай нәрсені бірден сезеді емес пе.Қалайда, мен де оның қасына барып, жайбарақат жата қалатын түрім жоқ. Ол оны жақсы біліп тұр. Ал, дәл қазір менің бар ойым мына түсініктемені тезірек жазып шығып, құтылсам қандай жақсы болар еді.
Бұл жағдайдың егжей тегжейін басынан айтайыншы.

Продолжить чтение

Ертегіге бергісіз еліміз бар,
Ертегі айтып беретін еріміз бар.
Төркініне келгендей тайраңдайтын,
Талайларға ұсынар төріміз бар.
Кесек-кесек асатын етіміз бар,
Кессең қан да шықпайтын бетіміз бар.
Шетел асып кетсең де шұрқ етпейтін,
Шелектей боп кететін к…міз бар.
Қайда құям демеңіз мұнай да бар,
Қайта туам десеңіз құдай да бар.
Таңға шыдам берсеңіз ару да бар,
Аңға шығам десеңіз құмай да бар.
Ас қыламын десеңіз дəніміз бар,
Мас боламын десеңіз əніміз бар.
Құдайыңнан басқаны менсінбейтін,
Құмырсқаға бергісіз əліміз бар.
Жөн сілтеуді білмейтін биіміз бар,
Жөргекпұлға қараған күйіміз бар.
Қотанға жарытпаған отанымнан,
Жалдап алған жадағай үйіміз бар.
Сатып алам десеңіз баламыз бар,
Жатып алам десеңіз даламыз бар.
Қырық жыл қырғын болса құламайтын,
Қиялдан соғып алған қаламыз бар.
***
Бір минут үнсіздік,
Бір-ақ күн қаралы,
Ал жүрек бəрібір жазықсыз жаралы.
Өтірік- күледі,
Өтірік– билейді,
Ал шындық шашылып, күл болып барады.
Бір минут үнсіздік– мəңгілік үнсіздік,
Билікті жаратқан əу бастан «мінсіз» ғып.
Бос табыт жерледік бордай боп үгіліп,
Моланың басында қаралы гүл сыздық.
Молада ми бар ма миықтан күледі,
Бейітке жерленген боданның күлі еді.
Иланған боламыз имансыз «шындыққа»,
Бір минут үнсіз жұрт бəрін де біледі.
Сұрқия саясат сағымды сындырған,
Жазықсыз халықтың жұлынын жұлдырған.
Моланың басында мəңгілік үнсіздік,
Бос табыт ішінде шындық бар шыңғырған.
Қып-қызыл шындықты бояймыз қараға,
Тұз сеуіп əдейі аузы ашық жараға.
Бір минут үнсіздік ғасырға жалғасқан,
Əлі де үнсізбіз.
Сөйлеуге бола ма?!

Продолжить чтение

Зитта СУЛТАНБАЕВА– журналист, арткритик. Живет в Алматы
Ауэзхан КОДАР– кандидат философских наук, член Союза писателей
Казахстана. Живет в Алматы
Жумабай ЖАКЫП – автор проекта по переводу казахского языка на
латинский шрифт, публикуется под псевдонимом. Живет в Алматы
Хаким ОМАР– писатель, тюрколог, автор книги «Демп». Живет в Алматы
Игорь ПОЛУЯХТОВ – посмертное издание. Сведения об авторе даны перед
текстом публикации
Николай ГРЯКАЛОВ- посмертное издание. Сведения об авторе даны
перед текстом публикации
Елена ЗЕЙФЕРТ– поэтесса, член Союза писателей России. Живет в Москве
Лидия КОШУТСКАЯ– выпускница Открытой Литературной школы в
Алматы
Зулхаир МАНСУРОВ– ҚР Мемлекеттік сыйлығының иегері, физика
ғылымының ірі маманы. Алматыда тұрады
Серік АҚСҰҢҚАРҰЛЫ– белгілі ақын, «Алаш» халықаралық сыйлығының
иегері. Қарағандыда тұрады
Берік АТАШ– философия ғылымдарының докторы. Алматыда тұрады
Анна ГАВАЛЬДА– қазіргі заманның атышулы француз жазушысы.
Кітаптары миллиондаған тиражбен шығады
Мария АРЫНОВА– аудармашы, француз тілінен тікелей қазақ тіліне
аударады. Алматыда тұрады.
Асылзат АРЫСТАНБЕК– танымал ақын, бірнеше айтыстардың
жеңімпазы. Астанада тұрады