Türkçe Sayfası
Gulzada Temenova
El-Farabi Kazak Millî Üniversitesi
Şarkiyat Fakültesi
TÜRKSOY bölümü öğretim üyesi
Şiire Âşık Kazak şairi, Auezhan Kodar’ın anısına
Ben senin oğlun değilim, ama yine de seninim.
Bir cüzzamlı gibi beklemektedir beni Vatanım.
Durgunluğa mahkum edilmiştir halkım,
Ve ben de onun zihnini uyandıracağım.
Kanımızda eski bir yaşam kıvranırken,
Bu ceza, niye bana verilmiştir?
Kazaklar için ben, cüretkar bir kâfirken,
Ruslar için ise, apoletli vahşiyim.
(A.Kodar’ın «St. Petersburg’daki Çokan» adlı şiirinden alıntı)
Auezhan Abdirahmanoğlu Kodar, 1958 yılının 12 haziranında Kızıl Orda bölgesi Karmakşı ilçesi, Karmakşı köyünde dünyaya gelmiştir. 1982 yılında Kazak Milli Üniversitesi’nin Hukuk Fakültesinden mezun olmuştur ve Felsefe İlimleri adayıdır.
1982-1985 yıllarında Kızıl Orda bölgesi Karmakşı ilçesi yönetim kurulu başkanının Gençlik Komisyonu Sekreteri, 1986 yılında ülke genelinde gerçekleşen «Jiger» yaratıcı gençlik festivalinde ödül sahibi olmuştur. 1988 yılında SSCB Yazarlar Birliği üyesi olarak kabul edilmiştir. 1989-1994 yıllarında Kazakistan Yazarlar Birliği yanındaki edebi çeviri ve edebi ilişkiler editörü baş heyetinde Rus bölümü başkanı, 1994 yılından itibaren Kazakistan halk kültürünün korunması yönündeki «Altın Çağ» halk derneğinin başkanı, 1995-1997 yıllarında M.O. Auezov adındaki Kazak Akademik Drama Tiyatrosu Sanat Kurulu Üyesi olmuştur. 1997-1998 yıllarında Alman Tiyatro Akademisi’nde felsefe tarihi üzerine dersler okumuş ve 1999-2001 yılları aralığında Soros Vakfı Kazakistan Uluslararası Fonu Başkanlığı üyesi, 1999 yılından başlayarak «Tamır» dergisinin kurucusu ve yazı işleri müdürü olmuştur. Aralık 2002’de, Kazakistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Kitle İletişim Araçları Konseyi üyesi olur. 2006 yılından, «Avrasya Araştırma Enstitüsü» Rusya-Kazakistan Genel Müdürü Danışmanı, Mayıs 2006’da, Sanat ve Kültür Politikaları Enstitüsü müdürü olmuştur.
«Astana» madalyası (1998) ve «Feraset» nişanının (2006), Uluslararası «Alaş» ve N.V. Gogol «Triumph» ödüllerinin sahibidir. «Ekoloji» Ulusal Akademisi’nin akademisyenidir.
Auezhan Kodar eserleri 1985 yılından başlayarak Kazakistan ve Sovyetler Birliği basınında yer almaya başlamıştır. Ayezhan Kodar kendi eserlerini Kazakça ve Rusça olarak kaleme almıştır ve aynı zamanda ikidilli/ bilingual, klasik bir çevirmendir. Edebi, akademik ve bilimsel çeviriler, Auezhan Kodar yaratıcılığının ayrılmaz bir parçası olmuştur. Yayınlarının birinde Auezhan Kodar, «Çeviride en önemli şey, çeviri stratejisidir. Benim kendi çeviri ilkelerime değinecek olursak, öncelikle çeviride, metni ince ayrıntısına kadar anlamak zorunda olduğunu kavraman çok önemlidir» diye çevirinin çok hassas ve oldukça zor bir süreç olduğunu belirtmiştir. Çevresince, her iki dilde aynı derecede özgürce yazan tek aydın olarak bilinen yazar, Kazakçadan Rusçaya, Rusçadan Kazakçaya çok başarılı çeviriler yapmıştır. Mesela, Kazakçadan Rusçaya Kazaklar arasında çok bilinen Mahambet, Kızğış Kuş, Oray da Boray Kar Jausa, Seviyorum, Gizem, Mağjan’ın Gülsüm, Abay’ın ve daha birçok şairin şiirlerini tercüme etmiştir. Rusçadan Kazakçaya ise Joseph Brodsky’den «Roma’lı Bir Arkadaşa Mektup Yazıyorum»,
Aleksander Puşkin’den «Harika Bir Anı Hatırlıyorum», «Fırtına Sisle Kaplayıp Gökleri», Sergey Yesenin’in bazı şiirleriyle birlikte epey tercümeleri mevcuttur. Kazakçaya E. Zamiyatin’in «Atilla» dramını, M.Haidegger, José Ortegga y Gasset ve Gilles Deleuze’nin ve başka da yabancı filozofların felsefi eserlerini (2002), Şvitters’in şiirlerini, Rusçaya Ortaçağ halk şairlerinin, Abay, Mağjan Jumabayev, J. Jakıpbayev’in eserlerini çevirmiştir. Aynı zamanda «Batı felsefesi Antolojisi’nin» yazarıdır ve düzenleyicisidir. «Kültürel Miras» devlet programı çerçevesinde Kazakçaya Dünya Kültür Bilgilerinin iki cildini çevirmiştir.Bununla birlikte kültür araştırmalarıyla da öne çıkan yazar, şiir ve söz ustası da olmuştur.
Kazakça olarak Auezhan Kodar’ın «Kanağat Kağanatı» (Kanaat Hakanlığı) serisi (1994) ve «Oraluw» (Dönüş) (2006) adlı iki eseri yayımlanmıştır. Aynı zamanda Kazak dilinde yayımlanan «Kültür Sözlüğü» (2001) yazarlarından biridir.
Rusça olarak, «Tuğan Kün»( Doğum günü), «Akedildin antı» (Akedil’in Yemini) oyunlarının (1986), «Kanattı Örnek» (Kanatlı Anlatım) (1990), «Abay (İbrahim) Kunanbayev» setinin (1996), «Eske Almauw Şenberi» (Hatırlamama Dairesi) (1998), «Kazak Adebiyetinin Tarihına Şoluw» (Kazak Edebiyatı Tarihine Genel Bir Bakış) (1999), «Step Bilgisi: Kültürel İnceleme Denemeleri» (2002), «Varlık Çağrısı» (2006) ve Kazak Şiirinin beş asrını ele alan » Auezhan Kodar Çevirileriyle Kazak şiirinin Antolojisi» (2006) eserlerinin yazarıdır. Bunun yanı sıra İngilizceye çevrilen «Harabe Çiçekleri» (2004), «Korkut’un Gerçekleri», «Dönüşü Olmayan Eşik» adlı daha birçok denemeleriyle eserleri mevcuttur. Kendi yazdığı şiirleri İngiliz, Kore ve Ukrayin dillerine çevrilmiştir.
Auezhan Kodar, «Doğu ile Batı kavramı, iki farklı manevi olguyu tanımlayan kavramdır. Doğu’da birlik ve beraberlik, saf manevî olgular arayışı hakimken, Batı ise bireysel bilincin temsilcisidir ve bilim, teknoloji, sosyal kalkınma modelidir. Fakat bizler, küreselleşme çağında, yani özgürce kavuşma, serbest erişime dayalı modern bir çağda yaşıyoruz ve diğerlerinin farklı olduğunu anladığın anda kendini daha iyi tanıyıp, anlayabilirsin ve kendi değerlerinin farkına varabilirsin. Bizler, milli kültürümüz hakkında konuştuğumuz zaman, onu diğer hiçbir kültürle kıyaslamayarak, yerel, sadece kırsal bir olgu olarak ortaya koymaktayız. Bu sebeple, hatta yazılı edebiyatımızın önde gelen temsilcileri bile tarihte birer folklorik değer olarak kalmaya devam eder. Benim amacım, Kazak kültürünü Doğu-Batı bağlantısı içinde analiz etmek ve bizim büyük şair ve yazarlarımızı, filozoflarımızı dünya kültürüne etki eden şahsiyetlerle karşılaştırmalı olarak incelenmektir. İşte, o zaman bizler, kendi başarılarımızı görebilecek ve daha farkına varamadığımız kusurlarımızın farkına varıp, geleceğimize ışık tutabiliriz» diye, Doğu-Batı sentezi içinde Kazak halkının manevi ve kültürel değerlerine önem verdiğini ve Kazak edebiyatının dünyaya açılıp, edebiyatını ve edebiyatçılarını tanıtması yolunda çalışmalar yapılması gerektiğini hep dile getirmiştir. O, kendi halkını, kültürünü ve değerlerini artı ve eksileriyle birlikte sevmiştir ve yaşamı boyunca Kazak şair ve yazarlarını amacında da dile getirdiği gibi dünyaca tanınmış şair ve yazarlarla karşılaştırarak, onların hakkettiği değeri görmeleri yolunda çalışmalar yapıp, yazılar yazmış, tlevizyon ve radyo programlarında kitlelere anlatmaya çalışmıştır. Mesela, «Doğu ve Batı Farklılığında Abay ve Nietzsche», «Magjan ve Rus sembolizmi», «Kazak şairi Mukağali Makatayev ile İtalyan şair Dante Alighieri’nin Sanat Üzerine Diyaloğu», «Ciyembet Cırauw ile Aşil (Akhilleus) ya da Ortaçağ Cırauwlar Şiiri Hakkında Birkaç Söz», «Cumatay (Jakıpbaev) ve Catullus ya da Lirik Şiirin Kusursuz Prensleri», «Habil ile Kabil veya Doğu ile Batı Ekseninde Göçebelerle Yerleşik İnsanların Farklılıkları», «Abay Sanatı ve Günümüzdeki Abay Araştırmaları Hakkında», «Türk Felsefesi», «Modern sanat» gibi edebi ve fikrî yazıları, okunmaya değer ve edebi açıdan oldukça aydınlatıcı bilgi ve birikimler içermektedir. Ayezhan Kodar’ın özellikle «Abay» adlı denemeleri ve Abay şairliğiyle felsefesi ile ilgili görüşleri, Ulu Kazak Şairi Abay’ı yeniden, bir başka açıdan tanımamıza vesile olmaktadır.
Bu yazımızda kısaca tanıtmaya çalıştığımız yazarımızın büyük bir edebi değer taşıyan şiirleri, denemeleri, edebiyat ve şiir üzerine yazdıkları yazıları ve düşünceleri, felsefi fikirleri, çeviri alanında edindiği tecrübelerini paylaştığı yazıları ilerleyen zamanlarda ayrı ayrı ele alınarak incelenmesi ve değerlendirilmesi gerekir kanısındayız.
2016 yılının 9 temmuzunda erken kaybettiğimiz Kazak halkının önemli şahsiyeti olan Auezhan Kodar’ın yeri doldurulamayacaktır ve arkasında bıraktığı eserlerinin daha nice edebiyat araştırmacılarına ve edebiyat severlere ilham vereceğinden eminiz.