Түрік жазушысы Орхан Памуктың шығармалары біздей бейғам жұртты есептемегенде, Нобель сыйлығын алғанға дейін де халықаралық зор құрметке ие болып, Әлем назарын бірден өзіне аударды. Аталмыш сыйлықты иеленбес бұрын бірқатар еларалық танымал жүлделерді қанжығасына байлап үлгерген жазушының онсыз да Еуропада атағы дүркіреп тұрған-ды. «Менің атым Қырмызы» атты романы Халықаралық Дублин сыйлығын жеңіп алғаннан кейін Түркия ұстанған саясат жазушының түрлі газет-жорналдарда ашық айтқан саяси көзқарастарымен керағар бола тұра, Ыстамбұлдағы баспасөз беттерімен қатар, саябақтар мен дәмханаларда О.Памук шығармашылығы туралы даулы әңгімелер тоқтаусыз жалғасып жатты. Сондай-ақ, қаламгерге әлемнің әдебиет сүйер қауымының қызығушылығы артып, бірнеше тілге аударылып, соның ішінде орыс оқырманының да көңілінен шыққаны белгілі. Алғаш рет жазушының «Иностранная литература» жорналына «Қара кітап», «Менің атым Қырмызы» романдары Вера Феонованың тәржімасы негізінде жарық көреді. 2003 жылы, яғни Нобель сыйлығын иеленбес бұрын бұл жазушымен Глеб Шульпяков Ханзада аралдарындағы саяжайында орыс оқырманына бағытталған ағылшын тілінде сұқбат алған еді. Сол сұхбаттың қазақша аудармасын назарларыңызға ұсынып отырмыз.
Аудармашыдан
Г.Ш. – Жақында аудармашы Вера Феонова дүниеден озды. Сізше, ол кісінің бойында қандай жақсы қасиеттер бар еді?
О.П. – Әуелі, ол өте білімді адам болатын. Алпысыншы жылдар мен бүгінге дейінгі аралықта түрік әдебиетінің барлығына дерлік сол кісінің қолынан өтті! Дегенмен, посткеңестік кезеңде аударған алғашқы авторы мен болған секілдімін! Ол маған өте бауырмал адам болып көрінетін және оған кітаптарымды аударған қатты ұнайтын. Кейіндеу ол тек әдеби аудармамен ғана шұғылданғысы келгенімен, өзі аса қаламаған Осман империясының тарихы жөніндегі көптомдықтың тәржімасымен айналысуға мәжбүр болды. Және алдағы уақытта «Ақ қорған» атты романымды аударуды жоспарлап жүрген еді. Басқа не деуге болады? Ол – өте тамаша жан-тұғын. Өмірде басынан көп оқиға өткерді. Бүгінде оны ажал арамыздан алып кеткені өкінішті.
Г.Ш. – Кейінгі шыққан «Менің атым Қырмызы» атты романыңызды дәл осы кісі аударған болатын. Сізде бұл кітаптың орысша нұсқасы бар ма?
О.П. – Иә, қызыл кітаптың мұқабасындағы сүгірет аздап қисынсыздау секілді. Десек те, Ресей оқырманы қалай қабылдады?
Г.Ш. – Кітап көңілімнен шықты. Алайда, сыншылар кітаптың несімен ұнағанын түсіндіріп бере алмады. Жалпы, сізге «Қырмызы» деген сөз қолданысы, тұтас идея қайдан келді?
О.П. – Бұл – шиеленіске толы ұзақ әңгіме. Жеті мен жиырма екі жас аралығында айналамдағы адамдар мені суретші болады деп күтті. Сондықтан да, он бес жыл жыл бойына: «Мына баладан атақты суретші шығады», – деуден танбады. Отбасымдағы дәстүрлі техникалық білімге орай, мен жоқ дегенде архитектор болуым керек еді, сөйтіп сол мамандыққа оқуға түсуіме тура келді. Бірақ, жасым жиырма екіге толғанда сәулет өнерін біржола тастап, роман жазуға кірісіп кеттім. Менің жазғандарым біртіндеп басылым беттерінде жарқы көре бастады. Отызға толғанымда ақыры суретші боп жарытпаймын, онда неге қылқалам шебері туралы роман жазбасқа деген ой келді. Романды түріктің заманауи суретшісі жайында жазбақ болдым. Кейін менің суретшім XVI ғасырдағы Осман империясының гүлденген тұсында өмір сүрген болсын деген шешімге келдім. Дегенмен, жазғандарым өзіме роман формасындағы көркем монография іспеттес көрінді. Бірақ, іздене жүріп ақпарат жинау барысында, тек қана бір суретшімен шектеп қалуым дұрыс емес екенін түсіндім. Тіптен, сол кездің өзінде ислам өнерін қоса алғанда еуропалықтарда да жеке дара суретші болмапты. Сондай-ақ оларды топтық кезең деп те атауға келетіндей. Осы ойдан кейін суретшілер артелиясы туралы жаза бастадым. Ол түрлі кейіпкерлердің бейнесімен жазылып, романымды *полифониялы етуіме толық мүмкіндік берді. Сонымен бірге, сюжетке Умберто Эконың «Раушан гүлдің есімі» секілді детектив сарынын қосқаныма қарап қандай амбициялы жазушы екенімді білер едіңіз. Және, романды жасампаз өнердің мәні туралы, еуропалық және исламдық бағыттағы кескіндеме туралы, стиль сөзінің мағынасы мен түсінігі туралы интерпретацияға толтырдым.
Г.Ш. – Кітап сөреңізден Эконың жаңадан шыққан «Баудолино» атты романын көзім шалып қалды. Аталған автордың әдебиеттегі соңғы жетістігін қалай бағалар едіңіз?
О.П.–Мен оны әлі оқып үлгермедім. Эконың түрікше аудармасы, өз кітабымның италиянша аудармасы секілді. Сондықтан…
Г.Ш. – Эконың ықпалы бар екенін мойындайсыз ба?
О.П. – Ықпал етті деуге келмес. Мен кей дүниелерді ұрлаймын десем де болады. Ал, ықпал ету көбінде санаға байланысты. Сананың әлдебір генийге таңданауы тығырыққа тірейді. Менің бұлай деуімнің себебі, ұзақ жыл бойына Томас Манн ықпалына ұшырап келдім. Маған Манн романдары жазудың нағыз айқын үлгісіндей болып көрінді, тек солай ілесіп жазып отыру керек екен ғой деген де ойлар болды. Барлық романның кеңістігі мен құрылымын Манн сияқты құру керек деп түйдім. Бірақ, жазудың бұдан басқалай болуы мүмкін емес деп ойладым. Алайда, түбінде бәрі өзгеше боп шықты.
Г.Ш. – Сонымен, Эко мен сіздің айырмашылығыңыз неде?
О.П. – Екеуміз де тарихи-детективті роман құрылымын осы жанрға жат жайттарды анықтау үшін қолданамыз. Эко тарих пен тіл үшін жазса, мен романдағы суретшінің психологиясын зерттеуді мақсат етемін. «Менің атым Қырмызыны» әбден қалыптасқан шағымда жаздым. Сондай-ақ, шығармашылығымдағы психология мен социологияға қойылған сауалдарға қызығушылығым артты. Біз кім үшін жазып, кім үшін сурет саламыз? Бізге кім ақы төлейді және не үшін төлейді? Шығармашылық қызғаныш дегеніміз не? Бәсекелестік ше? Ал, «өзіндік стиль» дегенді қалай түсіндіруге болады? Немесе «өзіндік дауыспен» табысқа жету деген не?
Г.Ш. – Оқырман ретінде айтарым, «Менің атым Қырмызы» романындағы детективтік қатпар көп оқырманды толғандырмайтын секілді. Ал, Экода мүлде басқаша. Стильге қатысты сауалдарға келер болсақ…
О.П. – Иә, әрине!
Г.Ш. – Онда әңгіме ауанын стильге қарай ойыстырсақ. «Қар» атты жаңа романыңыз Ыстамбұл дүкендерінде сатылымда тұр. Дегенмен, мен танитын түріктер бұл кітаптың соншалықты әсер ете қоймағанын алға тарта отыра, ондағы тілдік ерекшеліктеріңіз бен стильіңізге жақсы баға берген болатын.
О.П. – Қызық екен! Әдетте, оқырмандарым жазу тіліме шағымданатын. Оларға стильім оғаш болып көрінеді. Иә, қарсылықтар да болды. Шындығында, егер ыңғайы келсе барокколық дәстүрге сай сөйлемдерімді Пруст секілді ұзақтау етіп жазамын. Әдебиетке ешқандай қатысы жоқ, Хемингуэй мен Стейнбектің телеграфтық стилін әбден бойына сіңірген түріктің кейбір алдыңғы буын жазушылары бұған біршама қарсылық білдіреді. Стильдегі проблема – біз оны жартылай санадан тыс пайдаланатынымызда. Бұл – сенің жалғасың іспеттес дүние. Сен мұны өзгерте алмайсың. Стиль – романның маңызды бөлшегі, яғни физиологиялық байланыстың бар екендігінің айғағы. Әуелі, жазушы сөйлем құрмастан бұрын романды оқырман үшін күтпеген жерден аяқтау керектігін ойластырып отыру керек. Сөйлемдегі ішкі симметриялардың мәні білініп қалатын болса, онда мен үшін де, оқырман үшін де түк қызық болмай қалады. Жазудағы ұстанымым – ұзақ сөйлем құрай отыра, әрқайсына тосын оқиғалар даярлап отыру.
Г.Ш. – Мұндай тәсіл анахронизм болып көрінбей ме? Еуропа мен Америка ықшам жазады. Тіпті, Ресейдің өзі «газет стиліне» сұраныс тудыруда. Ал, сіз Прусты айтасыз.
О.П. – Осыған қатысты Батыс баспагерлерімнің тарапынан түскен арыз-шағымдар аз емес. Кейде, тіпті аудармашылардың өзі стилімді жеңілдетуге тырысады. Олардың айтуынша, кітапты түпнұсқаға сай етіп аударатын болса, газет стиліне әдеттенген оқырмандарын жоғалтып аламыз деген уәжбен ағылшын тіліндегі сөйлемдер ұзақ әрі күрделі болмайдыны алға тартады. «Олай болса, Набоков пен Генри Джеймсомдарды қайтпексіздер?» – деген сұрағыма, олар: «Иә, дұрыс, бірақ қазір бұлай ешкім жазбайды», – деп қарсы жауап қайырады. Бітпес дауымыз осылайша жалғаса береді. Алайда, аудармашы сөйлем көлемін сақтап қалғанымен де, құрылымын қысқартып тастайды.
Г.Ш. – Олай болса, жазу стиліңізге аналог жасап көрелік.
О.П. – Аналог дегенің, «Менің атым Қырмызы» романымдағы суретшілердің қытай кескіндемесін зейіні жетіп ұғынғаны. Қараның қытай миниатюрасына қарағанда, кескіндегі сызықтар үйдің шатыры мен ауласына, қарлы шыңдар мен қазбауыр бұлттармен жармасып, бір-біріне төгіліп, аталған сызықтармен тұтасқанында. Сөйлемдерім де осы секілді.
Г.Ш. – 2002 жылы жазылған «Қар» романыңызға тоқталсақ. Жалпы, бұл шығарма не туралы?
О.П. – Бұл саяси бағыттағы үлкен дау тудырған алғашқы және соңғы романым. Оқиға Түркияның оңтүстік-шығысында орналасқан Карс қалашығында өрбиді. XIX ғасырда орыстарға тиесілі болған бұл қалада қар қалың жауатын. Сол себепті, маған өркениеттен алыс қалған қала өмірінің тыныс-тіршілігі қызық болды. Кезінде еліміздің маңызды он қаласының біріне айналған Карс – Екінші дүниежүзілік соғысқа дейін Түркияның Ресеймен сауда-саттық жасайтын орталығы еді. Бүгінде қала экономикасы әлсіреп, халық жоқшылыққа душар болғанымен де, ол құдды мұражай секілді алғашқы нысандар мен орыстар қалдырған үйлермен астасқан тарихтан сыр тартып, еш өзгермеген қалпы өмір сүруін тоқтатқан жоқ. Тоталды анахронизм – осы. Меніңше, Карс бүгінгі Түркияның айқын метафорасы, микрокосмосы деуге де болады. Сондай-ақ, бұған сондағы күрдтерді, әзірбайжандарды, түріктерді және қалып қойған ат төбеліндей орыстарды, немістерді қосыңыз. Сонда, мұның бәрі саяси қатпары қалың романымның дап-дайын декорациясы боп шығары анық емес пе?!
Г.Ш.– Түсінуімше, романда өрбитін шиеленістер «саяси исламизм» терминіне байланысты секілді. Бұл ұғымнан еш хабары жоқ оқырмандарға кеңірек түсіндіре кетсеңіз.
О.П. – О’кей. «Саяси исламизм» – Батыс ғалымдары мен журналистері қолданатын термин. Саяси партиялар мен ағымдардың билікке келу үшін Исламды құрбандыққа шалуын «саяси исламизм» деп атаймыз. Түркия үкіметі мен әскері – исламистердің оппаненттері. Олар мемлекеттік және қоғамдық салаларға исламның кіріп кетпеуін қадағалап, Түркияның «зайырлығын» көзінің қарашығындай сақтайды. Яғни, әскер мен мемлекеттік бюрократия қоғамдық және мемлекеттік салаларда жұмыс істейтін әйелдердің хиджап киюіне жол бермейді.
Г.Ш.– Ал, осыған байланысты көзқарасыңыз қандай?
О.П. – Отбасым әрдайым батысқа бейім және либерализм, секуляризм секілді өзге мәдениеттерге деген қызығушылыққа ие болғандықтан, мені де «батысшылдық» рухында тәрбиеледі. Сондықтан «батыстық» түрік ретінде елімнің «зайырлығын» қолдаймын. Бұл мәселеге басқа қырынан келсек, исламистерді қудалай беру республиканың демократиясын бұзды. Үкіметтің Кипр мен күрдтерге жүргізген саясаты демократияға жат. Мұның бәрі Түркия мүшелігіне кіргісі келетін ЕЭҰ-ға ұнамайды.
Г.Ш. – Ал, бүгінгі жағдай қалай?
О.П. – Қазір исламистер атқа мініп, атой салуда. Мұндағы пародокс, исламистер де мемлекет құруда демократиялық принциптерді қолдайды. Үкімет билік басына исламистер келер болса, онда исламдық тәртіп орнайтынына алаңдайды.
Г.Ш. – Шиеленістер төңірегінде қандай мәселелер орын алып жатыр?
О.П.–Исламдағы мәселелер қашанда әйел төңірегінде болған. Орамал тағу немесе әйел қоғамда өзін қалай ұстау керек деген секілді дүниелерді еркектер шешеді. Бұл ақылға қонымсыз емес пе?! Әскерилер мен исламистер де әйелдер туралы айтып әлек болғанымен, одан әлгілердің өмірі өзгеріп жатқаны шамалы.
Г.Ш. – Сізбен кездеспес бұрын, Түркияны аралап жүріп, түрлі адамдармен сұқбаттастым. Сонда байқағаным, Түркияның сырт келбеті еуропалық болғанымен, халықтың 99% исламды ұстанады екен. Осы айтқаныммен келісесіз бе?
О.П. – Иә, өте дұрыс айтасыз. Түркия – нағыз ислам мемлекеті. Әлеуметтік сауалнамаға қарағанда, әйелдердің 75%-ы хиджапты өз еркімен киеді. Халық жай ғана діннің саясиланып кеткенінен шаршаған. Халық әскерлерге де, исламға да қарсы емес, тек олардың өз арасындағы қырғиқабақ соғыстарынан шаршаған.
Г.Ш.– Ал, осынау жағдайдан шығудың қандай жолдары бар?
О.П. – Меніңше, мұны тым әсірелеудің қажеті жоқ. «Елдің зайырлығы» мен «исламды» пайдаланып дауыс жинап керек емес деп түсінемін. Бұл – менің өз позициям.
Г.Ш.– Сіз түрік елі абсолютті түрде ислам елі дейсіз. Ал, теледидарды қоссаңыз ұлттық арналардан ән айтып жүрген жартылай жалаңаш қыздарды көрсетіп жатады.
О.П. – Иә, солай. Біздің қоғамда сіз айтып отырған қыздардың орны Еуропа мен Американдық әріптестеріне қарағанда өте төмен. Бірде бір ана өз баласын мұндай қыздармен үйленбек түгілі, кездесуіне жол бермейді.
Г.Ш. – Бозбала кезіңізде архитектор болсам деп дайындалғаныңыз туралы айтып өткен едіңіз. Мен бүгінде Түркияда, XVI ғасырда өмір сүрген даңқты түрік сәулетшісі Синан туралы деректер жинап жүрген болатынмын. Оның шедеврлеріне деген пікіріңіз қандай?
О.П. – Бәрінен бұрын, оның саналы ғұмыры күмбездерді мейлінше үлкейтуге деген талпыныспен өткен. Синан кәсібін Селжұқ мешіттеріне шағын күмбездердің эскизын сызумен бастады. Ал, соңғысын Едірнедегі сегіз қырлы мешіт қабырғасына үлкен күмбезді орналастырумен аяқтады. Ол дұға оқитын кеңістікті кеңейтуге, сондай-ақ тапсырыс беруші сұлтанның құдіретін асқақтатуға тырысты. Синанның сәулет өнері – бұл күмбездердің үлкеюі мен шарықтау шегіне жету жолындағы тарих. Жазушы болғандықтан мені бәрінен де оның өмірбаяны қызықтырады. Ауыл баласы қалай сарай сәулетшісі болды? Мешіт салу кезінде құрылысшы тобын қалай тиянақты басқарды? Сарай мен фабрикадағы сапырылысқа қарамастан қарым-қабілетін көрсетіп, соны қалай жүзеге асырды? Міне сұрақ… «Менің атым Қырмызы» кітабымда автор есебінде ондағы бақталастық, ақша, стиль мәселелері көбірек қызықтырды. Ал, суретшілер екінші орында болатын. Бұл салада негізгі адамдар – каллиграфтар, ал суретшілер кеңістікті оюлайды, керек жеріне сурет салады. Олар өнерін толық көрсете алмағандықтан қатты қиналады. Синан өз бағасын білді және ғасырлармен текетіресе алатын туынды жасап жатқанын ұғынды. Синаннан кейін Осман империясында одан асқан сәулетші болған емес.
Г.Ш. – Жазу үстеліңіздегі қолжазбалар туралы білуге бола ма?
О.П. – Мен екі бірдей кітаппен жұмыс жасаудамын. Біріншісі – үлкен жоба. Сондықтан, өзіме әр он жыл сайын «көлемді кітап» жазып шығуым керек деген үлкен мақсат қойдым.
Г.Ш. – Бұған дейінгі «Көлемді кітаптар» деп қайсысын айтуымызға болады?
О.П. – Алғашқы романым Томас Манн ықпалымен жазылған «Джевдет бей және оның ұлдары», одан кейінгілері «Қара кітап» пен «Менің атым Қырмызы». Ал, төртінші кітабым 2004 жылдың аяғы мен 2005 жылдың басында жарық көруі тиіс. Оны «Кіршіксіз мұражай» деп атадым. Әзірге осымен ғана шектелгім келеді. Ыстамбұл туралы жазып жатқандықтан бұл кітабымды кейінге шегеруге тура келді. Әлемге таныла бастағаннан Стамбұл туралы мақалаларымды жинақтап, кітап етіп шығардым. Аталған кітабым үлкен сұранысқа ие болғандықтан, қазір оның екінші нұсқасын жазудамын. Мен мұны қала тарихы мен сондағы тыныс-тіршілікті байланыстыра отыра көлемді мемуар жазып шықпақпын. Бұл жерде тек өмірбаяным ғана емес, әртүрлі мәселелерге деген көзқарасым, жетілуім, өсуім, әкеммен қарым-қатынасым мазмұндалады. Кітап соңын: «Мен сәулетші емес, жазушы болғым келетінін түсіндім» деген сөзбен қортындыладым. Жазбаларымда өзгелердің қаланы қалай қабылдағаны, менің қалай қабылдағаным негізге алынды. Ыстамбұл туралы Нерваль немесе Готьенің жазбалары түрік жазушыларына айтарлықтай ықпал етті. Олардың өзгеше көзқарасы қаланың да өзгеруіне әсер еткен болатын. Ал, бұл шындығында өте қызық дүние.
Г.Ш. – Айталық, сіз Стамбұлды қалай көресіз?
О.П. – Ақ пен қара алмасып, үнемі қар жауып тұратын қала образы. Менің Стамбұлымда үнемі жапалақтап қар жауады. Cтамбұл – естелікке толы мұң.
Г.Ш. – Кейде маған қаланың беймаза тіршілігі ішінде қандай да бір үмітсіз меңіреулікті бұғып жатқандай көрінеді. Сіз қалай ойлайсыз?
О.П. – Әлдебір меңіреу сезімі болатыны рас, оны жай ғана меңіреулік десек те жарасар. Бәлкім меланхолия, бәлкім мұң, бәлкім күйреген сезім. Өз кезінде Османдар даңқты, жеңімпаз, бай-қуатты империя болғанымен қазіргімен салыстырғанда өте жұпыны. Сірә, осы шаһардан сезілер меланхолия мен өзін-өзі жоғалтуға қатысты туындайтын өшпенділіктің де түпкі сыры осында жатқан шығар. Тек жеңіліс сезімі ғана үстемдік еткен бұл қалада Шопенгауэр түсінігіндегі еркіндік жоқ.
Г.Ш. – Бүгінгі орыс әдебиетінде Стамбұл тақырыбы сирек кездеседі. Алайда, Бродскийдің Стамбұл туралы ағылшын тілінде жазылған даулы эссесі бар. Осыған қатысты қандай пікір білдірер едіңіз?
О.П. – Менің есімде қалғаны, Бродский бұл эссені Нобель сыйлығын алмастан бұрын жариялаған болатын. Ол кезде Нью-Йоркте әйелім ғылыми атағын қорғап, ал мен «Қара кітабымды» жазып жатқанмын. Бұл эссе жарыққа шыққанда Түрік интеллектуалдарынан да, тіпті менен де маза кетті. Түркия әлемнің интеллектуал елдері қатарынан көрінбей жүрген кезде «The New Yorker» газетінде мынандай эссенің шыға келгені үлкен жаңалыққа баланды. Мен ол кезде Бродскийді танымайтын едім, тек «орыстың бір ақыны Америкада тұрады» дегенді ғана естігенмін. Сол эссені мұқият оқыған соң ұнжырғам түсіп кетті. Онда Ресей мен Түркияны деспоттар билейтін жабық мемлекет етіп көрсеткен және онда «бәрі ескірген», «жаңашылдық жоқ» деп жазыпты. Енді қараңыз, Мен Нью-Йоркте жүріп Стамбұлда өткен күндерімді сағынып естелік жазып отырсам, тап сол қалада осындай аты шулы мақала жарық көреді. Мен үшін бұл мақаланы Бродскийдің жазғаны емес, маңыздысы – аталмыш эссенің жаһан назарындағы атақты «The New Yorker» газетінде басылғандығы. Ыстамбұлды ақыры есіне алды-ау дегенде, оны қандай қырынан көрсетті десеңізші.
Г.Ш. – Бродскийге қандай қарсылық білдірер едіңіз?
О.П. – Тек қана Бродскийге ғана емес, осындай көзқарастағылардың бәріне. Әлдебір бөтен адам қалаға келеді де, бірнеше күн болып, оның тыныс-тіршілігі мен мәдениеті жайында жөнсіз пікір қалдырады және ол «The New Yorker» газетінде басылып шығады. Әңгіме бұл қаланың жақсы яки жаман болғандығында емес, мәселе – қалаға деген махаббат әйелге деген махаббатпен бірдей екендігі, сөзбен айтып жеткізе алмайтындығымызда. Ыстамбұлды тек мақтау үшін ғана жазған емеспін. Қаланы мақтауға да, тіпті даттауға да болмайды. Себебі, ол біздің санамыздан әлдеқайда биік екенін ғана айтқым келеді.
Г.Ш. – Достоевский шығармаларының түрікше аудармасын қарап шықтым. Алғысөзін өзіңіз жазған екенсіз. Ол туралы бәрі айтылып болғаны анық, ал сіз түрік оқырманына Достоевскийді қай қыранан танытқыңыз келді?
О.П. – Дәл сол үшін де басты назарды Достоевскийдің батысқа деген махаббаты мен өшпенділігіне аударып, оның «батысшылдықтан» қалай «славяндыққа» айналғанын көрсетуге тырыстым. Бір қызығы, ол «славяндыққа» батысша ойлау арқылы келген. Ол орыс консерватизмі мен православиясын еуропалық мәнерде қалыптастырды. Бұл Түркиядағы жағдайға аздап келетін секілді. Кітаптың алғысөзінде осы жөнінде жазған болатынмын. Сосын, мені осы тақырыпта қызықтырған тағы бір автор – жапондық жазушы Танидзаки. Ол алдымен шын берілген «батысшыл» болды да, кейін өмірінің екінші жартысында бірден жапонның дәстүрлі ұлттық құндылықтарына бет бұрды.
Г.Ш. – «Жаңа өмір» романыңыз: «Бір күні өмірімді өзгерткен кітап оқыдым» деген сөйлеммен басталады. Бұл расымен де солай ма?
О.П. – Иә, бұл сөз қазір Түркияда мәтелге айналып үлгерді. Мұнда кітап оқудағы радикалды көзқарастар туралы айтылғандықтан, осынау көзқарас біздей елдерде кең тараған. Құлдырауға ұшыраған мұндай елдерде мағынасыз күтулер өрістейді. Сондықтан, «бұл қандай кітап?» дегеннен гөрі, «оны оқырман қалай қабылдайды, оны оқу барысында өмірі қаншалықты өзгереді?» деген сауал маңызды. Егер бір кітапты оқып, оның әсерінен ұзақ уақыт шыға алмай, өмірімді соған бейімдей бастасам, оны ысырып, басқасын оқуға кірісемін. Өйткені, уақытқа қарсы әрекет етудің бірден бір жолы – осы.
Г.Ш. – Осы жылы Дублин атындағы «The IMPAC Dublin Literary Awards» әдеби жүлдесіне ие болдыңыз.
О.П. – Иә, бұл қаражат жағынан ең үлкен жүлде болды. Бұл ағылшын тілінде жазылған немесе ағылшын тіліне аударылған заманауи проза жанрындағы кітаптарға беріледі. Өткен жолғы жүз мың еуроны Франция жазушысы Мишель Уэльбек иеленген еді. Одан бұрын испандық жазушы Хавьер Мариас иеленді. Негізгі ережеге сәйкес, Дублин әлемдегі жүзден астам кітапханаға 2-3 кандидат жіберуін сұрайды. Сосын, ғалымдар мен профессорлардан құралған қазылар тізімдегі кітаптар арасынан біреуін ғана таңдап алады. Егер кітап ағылшын тіліне аударылған болса, қаражаттың төрттен бір бөлігі аудармашыға табыс етіледі.
Г.Ш. – Бұл жүлде жазушының өмірін өзгерте алды ма?
О.П. – Ол менен бұрын отандастарымның өмірін өзгерткен секілді. Себебі, Түркияда жүлде және оның қаражаты туралы аз айтылған жоқ. Сондықтан, көшеде өтіп бара жатқан адамдар мені тоқтатып алып құттықтап болған соң, міндетті түрде: « – Неге 25 мыңды аудармашыға берді? Ол кітапты сен жаздың емес пе?!» – деп сұрағандар болды. Көбінің көкейін тескен дүние – ақшасы бола тұра, не себепті кітап жазады екен деген таңданыстар да жоқ емес. «Егер ол жазуды жалғастырса, онда алған ақшасын азсынып тұр. Ал, егер азсынса, демек ол сараң, ал сараң болса, оның кітабын неге оқуымыз керек?» – деген сөздер де айтылып жатты.
Г.Ш. – Сізді көшеде бәрі танитын шығар?
О.П.–Иә, бірақ оған бой үйренеді екен. Тек бір ұнамайтыны – көшеде таныған адамдардың балаларымен суретке түсуімді өтінетіндігі. Түркияда мен жазушы ғана емес, ескерткіш секілдімін.
*Полифониялық – көпдауысты.
Сұқбат 2004 жылдың «Шетел әдебиеті» жорналының №3 санында жарық көрген.