Журнал «ТАМЫР», №34, январь-март 2013 г.

I

Дождь кончился. Прохладно было даже
не для экватора, для средней полосы,
а ехал в тропики! Ну что ж, беда
невелика, как говорил Гандлевский. Вышел
пройтись по городу. Добрел до сквера перед
собором, на скамейку отдышаться
присел. Здесь трудно пешеходам — что
ни переулок, то бежит наверх,
Сизифу подражая; местный житель
сух и поджар, что греческий атлет,
без всякого спортзала. Да, присел
на лавочку. Вообще, в чужих краях
любая жизнь волнует сердце, ибо
ты одинок, свободен, беззащитен,
а значит, молод.
Ряды кирпичных башен в отдаленье
карабкались по склону, над горами
зелеными сияла радуга, белели,
заплатками нехитрых огородов
окружены, сараи самостроя.
А в воздухе тяжелом состязались
отряды ярких мыльных пузырей
с бледнеющею радугой, торговец
игрушечными птицами кидал
их в высоту, и те вовсю резвились
бия крылами на резиновом приводе,
под взглядами своих живых соперниц,
чернофигурных, как аттические вазы,
ревнующих и плачущих о прошлом.
А между тем военный вертолет
ревел в недобром небе, совершая
огромные круги. «Повстанцы, — думал я, —
наркобароны. Трудно, неспокойно».

Продолжить чтение

Дін өз мәнінде ғана қоғамдық-рухани құбылыс және кері кету бағытына ауытқыған жағдайда, барлық құбылыстар сияқты адамзаттың қас жауына, яғни, өзінің керісінше мағынасына өтеді, құндылықтық бағдары түбегейлі өзгеріске түседі. Бұл қарапайым ғана формула болғанмен, оның бұрмаланған кейпінің алдын-алуда адамзат тарихы оңтайлы тәсілді іздеп табуда дағдарысқа тап болуда.
Қазіргі кездегі әлемді алаңдатып отырған маңызды діни түйткілдердің бірі, тіпті ғаламдық мәселелердің қатарына жатқызуға да болатын құбылыс – діни экстремизм мен терроризм деп айтуымызға болады. Ол бастапқы идеялары бойынша дәстүрлі діндерге сүйеніп, олардың өңін айналдырып, бұрмаланған күйде танитын және өзінің сол позициясын ақиқат ретінде дәйектеуге тырысатын бүлікшіл пиғыл тек біздің еліміз емес, дүниежүзін айтарлықтай алаңдатып отыр.
Ақпараттық-постиндустриалды қоғам жағдайында басқа да қайшылықты және қатерлі мәселелер аз емес. Діни экстремизм мен терроризм ең қауіпті қыры өзінің құрбаны үшін – қоғамның әлеуметтік құрылымы мен мәртебелерден, рольдерден тәуелсіз; бай-кедей, басшы-бағынышты, бизнесмен-министр, әйел-бала, кәрі-жас т.б. кез-келген «адасқандар» деп верификациялаған қоғам мүшелерін таңдап жатпайтындығы. Яғни, басқа қауіпті құбылыстардан айырмашылығы – ұлт, жыныс, жас т.б. қатыссыз туысқандарымызға немесе «Біздің Әрбіреуіміздің» жеке басымызға да түсуі ықтимал әлеуметтік дисфункция болып отыр. Тіпті діни сенімі бар адам бойынша алғанда да, сол діннің өкілі де, өздерінің діни сенімі мен ұстанған бағытына сәйкес келмесе, олар да потенциалды құрбандарға айналуы ықтимал. Осы орайда, бұндай құбылысты ғылыми тілде арнайы «селективті терроризм» деп атайтындығына да назар аударуымыз қажет: «Селективті (ішінара) терроризм – нақтылы бір белгілеріне орай, нақтылы тұлғаларға қарсы жасалатын террористік әрекеттер (атап айтқанда, билік органдарына қатыстылығы, атқаратын қызметінің сипаты, әлеуметтік жағдайы, саяси ұстанымы, діни және идеологиялық көзқарасы және тағы басқалар). Мұндай қарама-қарсы көрсоқырлықпен жасалатын террористік әрекет болады. Яғни, террористік әрекет жасалған аумақтағы кінәсіз, жазықсыз адамдарды еш талғаусыз құрбан ететін терроризм деген сөз»[1, 39 б.].
Ендеше, оның хауіптілік дәрежесін, қатерлі сипатын және кезек күттірмейтін өзектілігін былайша жүйелеп көрсетуімізге болады:

Продолжить чтение

Бүгінгі таңдағы қазақ руханиятына тереңдей ену мен оны қайта сараптау беталысы өз кезегінде байырғы түпбастау сенімдеріміз мен оның арғытектік негіздерін ғылыми-теориялық тұрғыдан зерделеуді де қажет етеді. Өткен тарихымызды тану – көне түркілік дәуірдің шынайы болмысын саралаумен байланысып жатырғандықтан, олардың діни сенімдік өмір салтын таразылауға қатысты болғандықтан бұл мәселелер арнасында соңғы жылдары байыпты зерттеулер қолға алынып, тәңіршілдік және оның құрамдас бөлігі болып есептелетін ата-баба аруағына табыну, Ұмай анаға бас ию, шамандық сенім т.б. тиянақты зерделі танымдар аясынан табылып келеді. Дегенмен, берісі түркі-қазақ халқының, әрісі көне тұран тайпалық одақтарының қастерлі нанымы болып келген және ұзақ жылдар бойы сақталған, ғасырлар бойы әлемнің бірнеше халықтарының руханияттық сұраныстарын қанағаттандырған шамандық сенім өзінің астарлы мағынасын әлі де қанағаттанарлық деңгейде аша алған жоқ деп айта аламыз.
Шамандық көпқұрылымды, көпқызметті, көпмәнді күрделі түбірлестік жүйе болғандықтан, мәдени-философиялық, психоәлеуметтік, мәдени антропологиялық т.б. тұрғылар бойынша да әр тарапты, жан-жақты зерделеуді қажет етеді. Сондықтан біз шамандық философиясын таразылауда құрылымдық-функционалдық тәсілді басшылыққа алдық. Себебі, алдымен, оның құрылымындағы әрбір элементті тауып, оны ашып көрсетіп, бір-бірімен тығыз байланысын сараптап, әрқайсысының сол жүйеде қандай қызмет атқарып тұрғандығын зерделеп алу маңызды іс. Бұл тәсіл, «шамандық деген не, ол миф пе, әлде шындық па, қоғамда қандай қызмет атқарған, не үшін осы уақытқа дейін сақталып келген, бақсының тылсым келбетін қалай ашып көрсете аламыз» деген сияқты сан түрлі сауалдардың жауабын бере алады деуге болады. Әрине, К. Леви-Стросс қолданған немесе әлеуметтанудағы қоғамға пайдаланылған батыстық үлгіні дәл сол қалпында енгізіп, оның ережелерін қатаң сақтауға біз міндетті де емеспіз, ендеше, ұлттық таным мен байыптау тұрғысын басты назарда ұстанамыз. Дегенмен, шамандықтың айтарлықтай күрделілігі мен тым көпқатпарлы көнелілігі осы тәсілді қолдануға жетелейді. Бұл тұста бастапқы сауал: «Шаманизм деген не?» болып табылатындығы түсінікті. Осыған байланысты оның құрылымын былайша жеке-жеке талдап көрсетуді жөн санадық: миф пен ритуал; сенім мен дін; реалдылық пен шынайылық; сакральдылық феномен; эзотериялық ілім; халықтық медицина; футурологиялық прогностикалық жүйе; мистификациялық дүниетаным; гипноз бен аутотренинг — өзге әлемге шығу экстазы; магия мен оккультизм т.б.

Продолжить чтение