Әуезхан Қодар. МЕРЕЙ ҚОСЫННЫҢ МИНИМАЛИСТТІК ҚОСЫ

Оның шығармаларында күндіздің өзінде тозақ отына күйген жандар жүгіріп бара жатады, жерді ұстап тұрған тартылу заңы емес, адамдардың бір біріне ультрамахаббаты, қарсыласын тек бесатар мен ататын суық қанды адалдық тірлік етеді. Оның әңгімелерінің маған түскеніне екі айдай болды, одан да көп болмаса. Бірақ әлдеде бір шешімге келе алмай отырмын. Әңгімелерінің көлемі бір жарым-ақ бет. Сонша көлемсіз алаңға не сыйдыруға болады? Бірақ ол сыйдырады, тіпті, соны өзінің парызы санайды. Менің бұл жолғы кейіпкерім Мерей Қосын Т. Жүргенов атындағы өнер академиясының кинотеледраматургия мамандағының студенті. 4-ші курста оқиды. Жасы 22-де. Меніңше, оны ерте қалыптасқан талант деп толық мойындауға болады. Әрине, шығармалары күрделі, кейде түсінксіздеу. Әйтсе де, одан заман лебі сезіледі. Қазіргі постмодернистік күрделіленген заманның лебі. Ол біздің танысуымыздың алдында, өзі туралы, әдебиеттегі принциптері туралы жазған. Оны Мерей Қосынның әдеби манифесті деуге болады. «Телевидео, киномен біраз ауырып жүрдім де, ақыры өз жолымды, өз мінезімді, өз келбетімді постмодерн бағытындағы әдебиеттен таптым. Борхеспен ауырып, артынан Стивен Кинг, Дэн Браун сияқты қазіргі контепорари (Contemporary) бағытындағы әдебиет соңына түстім.Жалпы мен қазіргі қазақ әдебиетінде әлі қалыптаса қоймаған постмодерн, гипертекст, интертекстке жақынмын». Шыныменде, әңгімелерінде әлгі дүниелерге жақын аллюзиялары жеткілікті. Мысалы, Дерриданың іздер туралы ілімі аталады, кейіпкерлері онлайын араласуға бейім, атам заманда қайтыс болған кішкентай қыздың тағдырына таң қалып, автор оны іздестіріп, өте ерекше құбылыс болғанына көзін жеткізеді.. Мен үшін бұл біздегі алғашқы постмодернистердің, әсіресе, жақында ғана өте күрделі жағдайда қайтыс болған Жанат Баймұхаметовтың еңбегі зая кетпегенінің белгісі. Егер біздің жастар бұрынғы кеңес әдебитімен шектелмей, қазіргі заман биігіндегі ағымдарға шықса, онда болашағымыз бар деп сенемін.
Ал махаббатқа арналған жалғыз әңгімесі «Буве нүктесіне» келсек, махаббат бұл дүниедегі ең сирек сезім. Ол тек бұл дүние картасында жоқ есебіндегі Буве аралында. Соның өзінде сен оған тек түс арқылы жетесің. Мен мұны махаббат сезімін қатты қастерлеу деп санаймын. Және бұл символизммен экзистенциализмге тән нәрсе. Буве нүктесі тек мұз бен таудан тұратын арал екен. Сонда автор кейіпкерлерін неге мұнда орналастырады? Өйткені олар бүкіл айналаны өз сезімімен жылытады.
Әңімеде төмендегі рефрен басым. «Оянып кетті. Көзін ашқанда жайылып жатқан көңілсіз, жұпыны тіршлікке ызасы келді. Кеудесінде түсінен қалған сезімі бойын жылыта берді, бірақ ешнәрсе есінде жоқ еді. Тек белгісіз бір адам оны түсінде шақырып тұратынын білетін». Міне, бұл да символизациялаудың белгісі. Айтпақшы, әңгіме былай басталады. «Сіз мың бір түн ертегісін оқыдыңыз деп үміттенемін. Әрине, сіз менің айтып отырғандарыма ешқашан сенбессіз, бірақ мен дәл осы күндері сол ертегінің өзіне айналып кеткендеймін. Тыныштықта ұйықтай бергім келеді, оянудан қатты қорқамын. Ояна қалсам ғажайып әлемнің бәрі ғайып болады да, тек менің бойымда сол сәттегі сезімдер ғана қалады, басқа ешнәрсе есіме түспейді». Бұл деген ешбір нақты дүниеден тыс сезімдерді дәрптеу емес пе? Себебі кейіпкеріміздің өмірі өте ауыр. «Оның құлағы жанұшыра шыңғырып шулаған адамдар мен күн сайын төбеден құлайтын тұрақты дүмпудің айқасқан дауыстарына әбден көніп алған. Анасы мен бір бауырының осындай шудың астында ғайып болғандарына біраз жылдар өткен, ал әкесі туралы тіпті ештеңе білмейді. Бірақ, «Құдайдың жолында кетті» деген миына сіңіп қалған тіркес әкесінің өлгенін білдірмейтіндігін түсінетін. Ол кішкентай лашықтың ішінде қойнына тығылып отырған қалған төрт бауырының өмірі үшін жанталасып жатты. Ол таң ата бәрі тыныштала бастағанда ұйқыға кетті». Міне, осындай ұйқыға кеткенде ғана ол әлгі түстерін көреді. Және тек сол түстерімен ғана бақытты. Сонда біз әлемді қандай атқораға айналдырғанбыз, онда махаббатқа тек түс көру арқылы жететін болсақ? Менің ұққаным, Мерей Қосын тек постмодернист емес, жаңа гуманизді аңсаушы жас тұлға. Оны «Мультимахаббат» әңгімесінен де байқауға болады. Және, оның негізі де жоқ емес. Қазір әлемдік философияда гуманизмге қайтадан бетбұрыс басталуда. Ж. Баймухаметов айтқандай, «Гуманизм адамның айнымас қасиеті (хұқықтық, экономикалық, ар-ұждандық). Гуманизмге деген әрекетшіл қөзқарас: гуманизм саналы түрдегі ұстаным. Гуманизм құрып тынған жоқ».
Әсіресе бұл тұрғыда М.Қосынның «Нерд» әңгімесі зерделеуге сұранып тұр. Ол тіпте бүкіл топтаманың квинтенцессиясы сияқты. Әрине, қазіргі жастардың субкультурасы туралы хабары жоқ адамға бұл әңгіме еш нәрсе айтпайды. Әңгіме бір жалғыздықты жақсы көретін түсініксіз жанға арналған. Оның өмірінің бар мағынасы «Адам ағзасының жаңа қуаты» деген жазуын бітіру. Қазіргі жастар ондай адамды «нерд», немесе «гиг» деп атайды екен. Екіншісі — компьютерлер технологиясын өте жақын, ал біріншісі, — таңдаған тақырыбынан еш ауытқымайтын, тек соны ғана өмірлік мәніне айналдырған сирек сауатты интеллектуалдар. Олар материалдық, немесе әлеуметтік өсуге тырыспайды, тек тереңге ұмтылады. Мерей Қосын таңдаған жаңа гуманизм тек сондай тұлғаларды дәріптеу гуманизмі болар. Бұл ағым түрлі маргиналдардың жағдайына үңіліп, оларды әлеуметте билік құрған топтан еш кем көрмеген постмодернистерден бастау алады. Енді келе-келе өзі де бағыт беретін топқа айналатын түрі бар.