13 Мар
Журнал «ТАМЫР», №45, январь-июнь 2017, Журнал Тамыр

Евгения Бильченко (Украина). Медузы

Евгения Бильченко — известная писательница, литературовед. Родилась 4 октября 1980 года в Киеве. Поэт, прозаик, переводчик. Культуролог, философ, религиовед. Доктор культурологии. Кандидат педагогических наук. Профессор кафедры культурологии Института философского образования и науки Национального педагогического университета имени Михаила Драгоманова (Киев). Живёт в Киеве. Другая духовная родина – Ивано-Франковск. Автор сборников поэзий «Моя революция» (2009), «Жесть» (2010), «Александрия-208» (2010, соавторстве с Ю. Крыжановским), «История болезни» (2011), «Две Жени» (2012), «ПОСТлирика» (2012). Победитель многих международных фестивалей и конкурсов поэзии. Печатается в Украине и за рубежом.

Монолог Дон Кихота

Обратись к докторам за справкой –
И ментам предъявляй при встрече:
Сумасшествие – это способ
Избегания дураков.
Если можешь молчать – не тявкай:
Лаем псарника не излечишь.
Вынь из шкафа свой детский посох
И сотри с него кровь песков.

Будь смиренным и будь терпимым.
Стой на почве двумя ногами.
Ни за что не буди округу
Истерией случайных драк.
Заливайся дешёвым пивом.
Обязательно пей с врагами:
Нет на свете вернее друга,
Чем хороший разумный враг.

Привыкай тяжело, но быстро
Расставаться с родным порогом.
Никогда не торчи под дверью
В ночь от вечности − до среды.
Ухмыляйся в лицо гэбисту.
Приникай к тишине пророка.
Обучайся искусству зверя −
Чуять запахи и следы.

Если можешь, − летай, как птица.
Не умеешь, − скользи, как ящер.
Хочешь гостем быть – стань не прошен
(Если выгонят, − уходи
По-английски, забыв проститься).
Думай только о настоящем,
А когда оно станет прошлым, −
Вырой яму на дне груди.

Ляг на рельс. Поднимись на рею.
Сделай мельницей − Дульсинею.
Собери всех бомжей по люкам
И для них возведи мосты.
Постарайся идти скорее.
Постарайся любить сильнее.
И не жди, что тебя полюбят
Так же сильно, как любишь ты.

Продолжить чтение

13 Мар
Журнал «ТАМЫР», №45, январь-июнь 2017, Журнал Тамыр

Алена Жукова. Диван

Алена Жукова (англ. Alena Joukova; род. 31 мая 1957 года, Одесса) — писатель, сценарист, кинокритик, член Московской организации Союза писателей РФ. Автор и соавтор сценариев фильмов «Дикая любовь» 1993 года и «Зефир в шоколаде» 1994 года. Окончила среднюю школу №35, Одесское музыкальное училище по специальности «теория музыки, музыковедение», Одесский государственный университет, факультет «филология, языковедение». Работала на Одесской киностудии художественных фильмов музыкальным редактором, редактором, членом сценарной коллегии.

В 1991 году по ее идее и при активном участии был написан сценарий художественного фильма с Ю.Коротковым «Дикая любовь». В соавторстве с режиссером А.Павловским был написан сценарий фильма «Зефир в шоколаде». Оба фильма поставлены на Одесской киностудии. С 1994 г. живёт в Канаде (Торонто). Официальный представитель журнала Никиты Михалкова «Свой». Пишет прозу. В 2009 году в Издательском Доме Никиты Михалкова «Сибирский цирюльник» вышла книга короткой прозы «К чему снились яблоки Марине». В октябре 2010 года в издательстве ЭКСМО (Москва) в разделе Современная проза и драматургия в категории «Простые вещи» вышла новая книга Алены Жуковой «К чему снились яблоки Марине». Аннотацию к книге написала Людмила Улицкая. Вторая книга, «Дуэт для одиночества», была выпущена тем же издательством в 2011 году и вошла в лонг-лист Русской Премии 2011года. В том же году Алёна Жукова стала лауреатом премии журнала «Дети Ра» в номинации «Проза». В 2014 году её рассказ появился в сборнике «Здравствуйте, доктор! Записки пациентов». В 2016 году в издательстве «Рипол Классик» вышла книга «Тайный знак».

Алена Жукова сотрудничает со многими журналами и газетами как в Канаде, так и в США, России и Украине: «Canadian Courier» (Канада) «Russian Info Toronto» (Канада) «TV Guide» (Канада) «BFK» (Канада) «Наша Канада» (Канада) «Слово/Word» (США) «Новое русское слово» (США) «Свой» (Россия) «Топос» (Россия) газета «Одесский Вестник» (Украина) Алена Жукова является программным директором и вице-президентом Toronto Russian Film Festival и занимается организацией кинофестивалей канадского кино в России (Канадская Мозаика) и Русского кино в Канаде (Toronto Russian Film Festival).
 

ДИВАН

Наконец  кончилась зима. Это произошло примерно в мае. И тут же  без перехода, всяких там оттепелей и капелей шарахнуло жарой. Деревья трещали от лопавшихся почек,  покрываясь буйной зеленью, трава прокалывала еще не до конца стаявший снег, а люди всех возрастов сбрасывали шерсть и мех, подставляя голые животы и коленки яркому солнцу. Все это напоминало съемку в режиме  “Time lapse”. Здорово это на экране получается – за пару минут солнце описывает дугу с Востока на Запад, день сменяет ночь. Цветок распускается и увядает. Листики, шевелясь, вылупляются, растут, как вдруг скукоживаются, желтеют и вот уже полетели. А тут и дождь полил, но на глазах загустел и уже крошится снежной пылью, метёт, воет. Как вдруг опять солнце, и все полилось, размякло, растопило…

Зима — Лето. Восход-Закат. Тик-так, клик-клак. Стоп. Все, приехали. Конец фильма.

Продолжить чтение

13 Мар
Журнал «ТАМЫР», №45, январь-июнь 2017, Журнал Тамыр

Михаил Спивак. Рассказы

Михаил Спивак (Канада)

Писатель, публицист, редактор, член Союза журналистов России, тренер по шахматам.
Родился в городе Кемерово. С семи лет под влиянием отца увлёкся шахматами; в 16 лет стал кандидатом в мастера спорта. В начале 90-х годов уехал на постоянное место жительства в Израиль, где выучился на программиста. Несколько лет работал в сфере высоких технологий. В период прохождения армейской службы в танковой бригаде начал писать заметки об армии, которые впоследствии послужили основой его первой книги. С 2005 года проживает в Канаде.
Автор романов:
• «Тыловые крысы, или армейская одиссея Сёмы Шпака» (2008)
• «Дебошир» (2010)
• «Приключения дона Мигеля Кастильского и визиря Иерусалимского в Испании» (2012)
• «Мужской взгляд на любовь» (2013)
В 2010 году Михаил стал главным редактором общественно-политической газеты «Перекрёсток Виннипег», издаваемой Культурно-Образовательным центром провинции Манитобы; и в 2013 году стал также заместителем главного редактора литературного журнала «Новый Свет», выпускаемого в Торонто издательством «Litsvet».
Произведения Михаила Спивака публиковали: литературный альманах «Порт-Фолио» (Канада), литературно-художественный журнал «Новый Свет» (Канада), литературный клуб «New Canadian», украинский журнал «Борисфен», украинская газета «Деснянская правда» (г. Чернигов), популярные центральные украинские порталы, литературный ресурс «Сетевая Словесность», журнал сатиры и юмора «Чаян» (Россия).
Статьи и очерки Михаила появлялись в периодических изданиях: «Мы здесь» (США / Израиль), «Sem40» (Израиль), «Монреальская газета» (Канада), «Киев еврейский» (Украина), «Вечерняя Одесса» (Украина), «Кузнецкий край» (Россия), «Охота и рыбалка» (Россия), «Северный Байкал» (Россия). В газете «Кузнецкий край» Михаил вёл авторскую колонку «Тайны Земли Обетованной». Является автором публикаций на информационном портале радио «Голос Альберты».
В 2014 году Михаил вошел в состав жюри Всеканадского детского литературного конкурса «Пишем и говорим по-русски». В этом же году стал редактором в организационном комитете Фестиваля российского кино в Торонто.
С 2011 года Михаил ведёт шахматный кружок при образовательном центре «Эрудит» города Виннипега. Его ученики неоднократно становились победителями городских и провинциальных турниров, принимали участие в национальном первенстве Канады среди школьников.
Лауреат Международной литературной премии имени Николая Гоголя «Триумф» и Международной литературной премии имени Григория Сковороды «Сад божественных песен» (Украина, 2016). Академик Международной Академии литературы и искусства Украины (с 1 ноября 2014 года).

НА ТАМОЖНЕ

Смотрю я в честные и кристально чистые глаза наших любимых таможенников и понимаю: глаза — не зеркало души. Нет, и близко не стояло… и не лежало, и не сидело. Судите сами.
ОДЕССА
Бравый таможенник с пышными усами придирчиво разглядывает пустые страницы моего паспорта:
— Хм, не знаю, что с вами делать. Въехать на территорию Украины вы не можете… — он собирается с мыслями. — У вашей супруги два кольца и цепочка. Золотые украшения надо описать и отправить на экспертизу. Вдруг это краденные музейные экспонаты?
— Шутить изволите?
— Но-но, не забывайтесь! — таможенник приосанился, дунул в моржовый ус и форму свою синюю поправил. — Не надо говорить, что нет в побрякушках ничего особенного. У меня интуиция. А после экспертизы в Киеве их заберете, если отдадут. Гы-ы-ы… — оскалился он. — Будем оформлять?
Я выпалил по его адресу гадкую, полную издевательств и язвительного цинизма тираду, такую, чтобы с ног валила… выпалил ее про себя, а вслух обреченным голосом спросил:
— Сколько?
— Думайте.
Пальцем, каким обычно делают неприличный жест, он подвинул мой паспорт. Кладу туда одну купюру среднего достоинства и тем же пальцем возвращаю ему. Таможенник не смотрит, он оскорблен.
— Подумайте в два раза больше!
Удваиваю ставку. Если еще запросит — не дам, не стоят побрякушки тех денег. Усатый мне благосклонно кивает. На его лице заиграла светлая улыбка.
— Добро пожаловать!
Иду к выходу и мысленно заканчиваю злую тираду об одесской таможне. Да, какой я все-таки страшный… когда молчу.

Продолжить чтение

13 Мар
Журнал «ТАМЫР», №45, январь-июнь 2017, Журнал Тамыр

Alberto Frigerio. THE “CHESS FALLACY”: HOW US AND RUSSIA HAVE PUBLICLY DEPICTED THE SYRIAN CONFLICT AS A CLASH BETWEEN OPPOSITE IDEOLOGIES

1. Introduction
After five years of war, the Syrian conflict is still at the core of the international debate. The unanimously adoption of the UNSC Resolution 2254 (December 2015) seemed to mark a first fundamental step toward peace by establishing some basic conditions aimed to support a political settlement of the crisis [1]. Notwithstanding, the peace-building process is proceeding slowly, the ceasefire is regularly violated and the political future of Syria is still object of debate.
This article aims to develop some critical considerations over the US and Russian discursive representations of the Syrian conflict. What comes forth into view is the shared use of dichotomous ideological categories, here identified within the notion of “chess fallacy”, to classify the parties involved in the Syrian crisis. On one side, since the rise of the first riots in 2011, the US government has depicted the conflict as a clash between freedom and oppression. On the other side, the Russian Federation has described the war as a confrontation between the order ensured by a legitimate government against the chaos produced by the terrorist groups operating in Syria. This ideological schematization risks, however, to hinder any significant step toward a political resolution of the conflict. Unsurprisingly, the adoption of the UNSC Resolution 2254 was achieved only when both sides started to embrace a more moderate narrative to which, unfortunately, have not always followed coherent deeds in their field operations.

Продолжить чтение

13 Мар
Журнал «ТАМЫР», №45, январь-июнь 2017, Журнал Тамыр

Alexey Zelenskiy. Badiou and Philosophical Dispositions towards the Radical Change (English page)

Three classical philosophical topics, – being, truth and subject, – were dramatically recast by one of the most prominent contemporary European thinkers Alain Badiou (born 1937), who intervened recent debates with a decisively strong philosophical program built upon the necessity and possibility of attaching to these seemingly outdated categories. In this respect, it would be no exaggeration to say that the originality of Badiou’s philosophy is concentrated in his concept of event. There is arguably another ultimately sensitive to the problem of event philosophical project as the one by Alain Badiou. One may also depart from another Badiou’s claim, which can serve as a hypothesis in figuring out of the proposed concept’s originality. It is a statement about the «four conditions of philosophy» and eventful domains: politics, science, art and love [1]. Badiou assures us that philosophical orientations towards these topics determine possibilities to think events.

Events are commonly regarded as something appearing in or through time. The question then arises of a minimal evidence of an event in time. The notion of change seems to be a good candidate for eventfulness. In its daybreak the Western philosophy gave birth to two concurred orientations regarding the possibility of change. One of them, represented by Heraclitus, admitted change as a fundamental attribute of all existing. Another great thinker, Parmenides made a risky and counterintuitive step assuming that the one of all being didn’t move or change at all. Thus, while Heraclitus justified the total becoming from the point of view of fluxible sensual appearances, and Parmenides argued on the supra-sensual grounds of being.

Продолжить чтение

13 Мар
Журнал «ТАМЫР», №45, январь-июнь 2017, Журнал Тамыр, Читать онлайн

Danial Saari. Translations of Miniatures by Yuriy Bondarev (English page)

I’ve just done translations. I’ve been translating poems for as long as I’ve been writing my own prose. I like doing it for the same reason I like writing myself: it lets me get inside another person’s head, and he/she can be so different from me – of a different age and gender, from another time even. And yet when I start reading, I realize his/her fears and hopes are much the same as mine, and it’s that sense of kinship that excites us.

Danial Saari

Миниатюры Юрия Бондарева Miniatures by Yuriy Bondarev
Талант и слава

Бывает, что в литературе подолгу живут книги несуетливого писателя, однако нет у него ни громкого имени, ни славы.

Бывает, что есть слава и имя, но нет таланта в трудах знаменитости – солидная, так сказать, денежная купюра, не обеспеченная золотым запасом.

В период “массовой культуры” чрезвычайно редко встречается писатель счастливого соединения имени и таланта, таланта и славы, заслуженной книгами.

 The talent and fame

It happens that the books of a true writer for a long time live in literature; however, he does not have either name or fame.

It happens that there are both fame and name, but there is no talent in the works of the celebrity – solid, so to say, just a big banknote which is not guaranteed by gold holdings.

In the period of the ‘mass culture,’ we can extremely seldom meet the writer of a happy combination of name and talent, talent and fame, deserved by his books.
Белая ночь

Нет ни звёзд, ни луны, а светло и очень тихо. Пожалуйста, раскрывайте книгу и читайте – так  всё ясно. Не знаю почему, в такие ночи я не могу уснуть. Я часами шатаюсь по городу и смотрю, совершенно ни о чём не думая. И как всегда подолгу сижу на набережной. Далеко на реке белыми искорками вспыхивают вёсла, ни звука, а возле тротуара стоит одинокая машина и там спит кто-то, накрыв лицо фуражкой. Уже несколько раз я видел белую ночь именно такой.

 The white night

There are neither stars nor moon but it is very bright and quiet. Please, open the book and read it – everything is so clear. I don’t know why, but in such nights, I cannot fall asleep. I roam for hours in the town and look around, thinking of absolutely nothing. And as always, for a long time, I sit on the embankment of the river. Far off the river bank oars flash like white sparks; there is no sound. The only car is near the pavement and somebody is sleeping there covering his face by a forage cap. I have already seen the white night several times in exactly such a form.
Чудо

Кто может объяснить, каким образом рождается поэзия самой поэзии?

Можно говорить о ритме, рифме, единственном “золотом” эпитете, о “серебряном” парадоксе, о неожиданном алогизме, однако не это рождает чудо. Чудодейство, наверно, исходит от того умонастроения, от того чувства печали  и надежды, которое разлито по всей вещи и насыщает собой каждое слово художника, забывшего назвать себя талантом.

Так или иначе, остаётся неразгаданной поэтическая тайна, красота и прелесть непревзойдённого шедевра мировой литературы “Слова о полку Игореве”.

 The wonder

Who can explain how the poetry of the poetry itself is being born?

It is possible to speak about rhythm, rhyme, the only ‘golden’ epithet, about a ‘silver’ paradox, about unexpected alogism. However, these do not give birth to wonder. The miraculous effect is probably rooted in that mood or atmosphere of sorrow or hope, which is spilt in the whole poem or fills every word of the artist who forgot to call him a talent.

Anyway, there is an unresolved poetic mystery, the beauty and charm of unsurpassed masterpiece of world’s literature ‘Lay of Igor’s host’.
Перед зеркалом

В Новый год она остановилась в фойе перед зеркалом и там, в отражённом блеске люстр, нарядных женщин, показалась себе такой заурядной, некрасивой,  простенькой, что испуганно оглянулась на него и, бледнея, проговорила быстро:

Уйдём отсюда, поскорее уйдём!

Он понял, о чём она думала, поцеловал её в висок, сказал ласковым голосом:

Ты смотрела на себя глазами чужой зависти.

И она вдруг облегчённо опустила руки, улыбнулась ему с покорной благодарностью: Спасибо, ты меня всё-таки любишь.

 In front of the mirror

In the New Year day she stopped in the foyer in front of the mirror and there in the brilliance reflected by chandeliers, well dressed women, she seemed so commonplace, ugly and plain and then looked back at him with fright and becoming pale quickly said, ‘Let’s go away from here! Let’s go immediately!’

He understood what she was thinking about, then kissed her temple and said with an affectionate voice, ‘You had looked at yourself with the eyes of another person’s envy.’

Then she suddenly lowered her hands down in relief and smiled at him with an obedient gratitude, ‘Thank you! You still love me!’
Знакомство в летний день

Вы откуда такой разбежались, чуть с ног не сбили!

Я — парень, и все. А вы кто?

Па-aрень! Смех один, дай ему отчёт, кто я!

Девушка, у вас голова, как зонт мокрая! Куда вы идёте? К автобусу?

Аж домой. А вам что?

Простите …  Мне? Разрешите с вами познакомиться?

Смотрите, какой нашелся! Я не знакомлюсь с незнакомыми.

А мы познакомимся и будем знакомы. Разрешите, а?

Что разрешить?

Проводить вас.

Куда еще?

Куда вы идете. Дождь ведь…

Ох, есть же ещё чудаки на свете!

 The acquaintance in summer day

‘Where on earth you come from? You have almost knocked me down!’

‘I am a chap, that’s all. And who are you?’

‘Girl, your head is as wet as an umbrella! Where are you going? To the bus stop?’

‘Even to home? And what does this mean for you?’

‘Excuse . . . me? Let me introduce myself?’

‘Just look at him! I don’t get acquainted with unfamiliar people.’

‘But we will get acquainted and will be familiar, let me, yes?’

‘To let what?’

‘To accompany you.’

‘To where more?’

‘Where you go, seeing as it is raining.’

‘Oh, but there are still the cranks on earth.’
Частица

Однажды на рассвете проснулся под непрерывный шум деревьев за окном и с ужасом и восторгом подумал: кто задолго до меня рождался и умирал в моём роду? Кто жил, надеялся, страдал в бесконечной череде моих далёких и близких предков по мужской и женской линии – моей матери, отца, деда, прадеда, моих дядей, сестёр, братьев и многих, многих тех, чья родственная толика (частичка) сообщена теплу моей крови?

Едино ли это? Это всё во мне?

Значит, я частица огромного целого, всего моего рода, уходящего назад, во тьму тысячелетий. Там в истоках были некие кто-то – он и она – кому я обязан жизнью, рождением своих детей, своей удачливой и грустной земной дорогой.

Как я хотел бы угадать сейчас, кто же они были, эти “кто-то” — далёкие, как звезды, он и она, без кого тьма несуществования не раскрылась бы передо мной светом рождения.

 The particle

Once on the daybreak, I woke up under continuous noise of trees behind the window both with fear and rapture. I thought, ‘Who was being born and died long time before me in my clan? Who lived, hoped, suffered in the interminable file of my far and close ancestors in the male and female lines – my mother, father, grandfather, great-grandfather, uncles, sisters, brothers, and many others – many whose kindred little particle is told in the warmth of my blood?’

‘Is this united in me? All of this in me?’

That means that I am a little particle of an enormous entirety, all of my family, going back into the dark abyss of millennia. There in the roots was certain somebody he or she – whom I owe my life, giving birth for my children, my lucky and sad earthy way.

I’d like to guess now who they were those somebodies, who are as far as stars – he or she, without whom the darkness of nonexistence would not be discovered as a light of birth before me.
Древний звук

Отовсюду исходил первобытный запах холода, и я видел глухую русскую зиму, занесенную метелью деревню, косо торчащие из сугробов изгороди, густо-фиолетовую ночь без единого огонька. Эта заваленная снегами дикая ночь мрачно трещала на морозе деревьями, где искрами мелькали зрачки волчьей стаи, горько пахло в лютой стуже дымом. А меж черных пик елей горело, сверкало близкими звездами небо, объединяясь с землей в священном союзе, и огромное созвездие Лебедь так широко раскинуло свои алмазные крылья над лесами, косогорами, над завьюженными пространствами Руси, что хотелось упасть на колени перед этим величием мира, понимая ничтожество человеческой гордыни, хитроумно присвоившей себе чужое звание властелина природы.

Все это напомнил мне однообразный звук в моем саду, повторяющийся в ветреные сентябрьские ночи. Осеннее скрипучее пение издавала молодая береза, трущаяся  о старую ель, и я часами слушал этот древний звук, пришедший из давних веков.

 An ancient sound

The primitive smell was emanating from everywhere and I saw the hostile face of Russian winter, snowed up village by snowstorm, askew striking up fences from snowdrifts intense purple night without any light. This wild night, shrouded in the snow dismally cracked trees in the frost where sparkly flickered the pupils of the pack of wolves, bitterly smelt in a smoke of fierce cold. And between the black peaks of the fir trees burnt, shone by close stars sky uniting with the earth in a sacred alliance and enormous constellation the swan so widely threw open its diamond wings over forests, hillsides, over Russian expanses where blizzards were raging, of that I wanted to fall on knee in the face of this significance of the world, being understood the paltriness of human being’s arrogance, cunningly appropriated for themselves other person’s title of the master of nature.

All of these reminded me of the monotonous sound in my garden, repeated in windy September nights. The autumn creaking sound made a young birch tree rubbing against a fir-tree, and I listened for hours to this ancient sound, which came from old ages.
Мокрая монета

Ностальгия – это чувственная память прожитого, молодой поры жизни, это возвращение к себе, к истокам, к чистоте, может быть даже тщетная погоня за самим собою в ожидании не такого уж далекого прощания со всем сущим.

Обычно болезнь эта возникает после сорока пяти лет, особенно после пятидесяти.

Что же приносит настоящее блаженство – путь через разум к ощущению или через ощущение к разуму?

Возвращаясь к прошлому, я хорошо сознавал и чувствовал, что невозможно в жизни повторить самого себя и одновременно то, что прошло солнечным светом в годы незабвенные.

Но воспоминание о мокрой монете, пятикопеечной сдаче, когда знойным июльским днем, ожидая увидеть в тени аллеи мельканье ее легонького платья, я покупал стакан холодной, колющей нос газировки под душными от жары акациями Парка  культуры, приносит мне счастье довоенной поры.

 A wet coin

Nostalgia is a sensual memory of things in the past, one’s teenage life is a return to oneself, roots, purity, maybe even futile chase after one’s own self in a waiting of not such a remote parting with all existence.

Usually, this illness starts after the age of forty-five years old and becomes particularly grave after fifty.

And what brings me a real bliss – the way through the mind for feeling or through the feeling to mind?

Being returned to the past, I was experienced and well aware of impossibility both to repeat yourself in life and at once of that had passed in a sun light in unforgettable years.

But remembering about a wet coin, of five kopeck coin change, when in scorching July day, in the shadow of alley being waited to see a flickering of her light dress, I was buying the glass of cold carbonated water, pricking nose under stuffy acacias of the Culture and Recreation Park brings me happiness of the pre-war time.
То была неповторимая эра

Ностальгия – болезнь, которой болеют на все.

Русский человек в преклонную свою пору живет подчас не настоящим, как большинство людей на Западе, а, главным образом, прошлым, ибо это прошлое было таким изобильно богатым, щедрым, что в генах осталась его власть: первобытно могучих, населенных стадами рыб, полноводных рек, которые текли в девственных лесах, множество озер, кишевших разнообразной дичью, чистейших родниковых ручейков в сочной траве, настолько густой, высокой, что утреннее солнце, гигантское, красное, выплывало из травяных дебрей, умываясь в обильной росе; и осталось колдовство таинственных нагромождений кучевых облаков в полуденном жарком небе, запаха вечернего дыма над поселениями, смешанного с теплом парного молока, последних всплесков весел на воде цвета вишни…. То была неповторимая эра детства земли.

 

 That was a unique era

Nostalgia is an illness that not all the people know. Russian man in his declining years lives at times not in present as majority of people in the West but mainly in the past cause this past was so abundantly rich, lavish, power remained in genes – primitively mighty, populated with the flocks of fish, deep rivers, which flew in the virgin forests, a great number of lakes, teeming with diverse game, the purest little spring brooks in the juicy grass, as thick and high as morning sun, giant, red emerged from grass thickets, being washed in plentiful dew; the witchcraft of miraculous piles of cumulus clouds remained in noon’s hot sky, smell of the evening’s smoke over settlements, mixed in the warmth of the milk fresh from the cow, the last oars flashes of cherry color in the water . . . that was a unique era of the earth’s childhood.

 
13 Мар
Журнал «ТАМЫР», №45, январь-июнь 2017, Журнал Тамыр, Читать онлайн

Анна Гавальда. АЛАҢДАЙМЫН… (новелла) Аударған Мария Арынова

Мен бір шаруаны қолға алған сайын інім есіме түседі, және әрдайым осы мен кіріскен істі ол менен гөрі әлдеқайда жақсы атқарып шығар еді-ау деген ой тұрады басымда. Қазір жасым жиырма үшке келсе де әлі осы ойдан арыла алмай келемін. Әрине, мен інімнің қолынан бәрі келетінін қызғанбаймын, қайта ішім жылып, оның табысына сүйсініп отырамын.
Ал, енді маған келсек, мен Нанси провинциясынан шыққан номері «1458» коралл түсті пойызбен үйге келе жатырмын. Бұл менің әскери қызметімнің алғашқы үш айынан кейін әзер жеткен демалысым. Мен жасымның үлкендігіне қарамастан әскердегі қарапайым солдатпын, інім болса әскери шені бар, офицерлермен бірге тамақтанатын дәрежесі де бар. Ол әр жексенбі сайын үйге де барып тұрады. Басынан бастап айтайыншы.
Міне, мен пойызға да міндім. Орнымды тауып, жайғасайын десем (алдын-ала тапсырыс жасап, билет алып қойғам) менің орнымда бүкіл дүниесін тізесінің үстіне үйіп алып, бір әйел отыр. Оған бірдеңе айтуға батылым бармады да, қарсы алдындағы бос орынға отыра кеттім. Жаныма аузын байлайтын жібі шұбатылған зілдей кенеп сөмкемді қойдым. Купеде әлгі әйелден басқа басқа тағы бір сүп-сүйкімді қыз кітаптан басын алмай оқып отыр екен. Оның ернінің ұшындағы безеуге көзім түсті. Әттең, безеуі болмаса, келісіп-ақ тұр екен… Жүрегім сазған соң, вагон-рестораннан өзіме сэндвич сатып алдым. Жаңағы жерде менің орнымда інім болса ғой, бәрі басқаша болар еді: ол өзіне ғана тән жағымды күлкісімен әлгі әйелге жақындап келіп «кешіріңіз, мадам, менің қателесуім мүмкін, бірақ мына орын менікі болуы керек сияқты…» деп аузын жиғанша, әлгі әйел одан қайта-қайта кешірім сұрап, шашылып жатқан жібін сөмкесіне тықпалауға шамасы әзер келіп, орнынан атып тұрған болар еді. Сэндвич аларда да, менің орнымда інім болса, сатушы жігітті «28 франкқа кәдімгідей дұрыс нәрсе дайындамайсыңдар ма, түк майы жоқ», – деп, оны қуырып алар еді. Үстіне шолтиған қызық жилет киіп алған әлгі даяшы жігіт сол сәтте оған сэндвичін ауыстырып берген болар еді. Дәл солай болатынына сене беріңіздер, мен білем ғой інімді, талай рет осындай қылықтарының куәсы болғам. Жаңағы айтқан қызға келсек, менің інім оны тіпті есінен тандырып жіберер еді. Ол қызға қадалып бір қараған көзқарасынан- ақ қыз байғұс мені ұнатып қалды деп сеніп қалар еді. Дегенмен, қыздың ерніндегі кішкентай болса да сүйкімсіз жараны жігіттің байқап қалғанын қыз да сезіп тұрған болар еді. Сондықтан, оқып отырған кітабына да көңіл тоқтата алмай, қанша білдірмеймін деп тырысса да, мазасы кеткен болар еді. Менің інім әлгі қызбен шынымен танысқысы келсе ғана оған қырындаушы еді. Бірақ, менің інім сияқты кіші офицерлер поезда бірінші классты вагонда ғана жүреді. Ал, бірінші классты вагонда ерніне безеу шыққан қыздар жүре қояр ма екен? Әдемі бикешке менің әскери етігім мен әбден шаршаған түрім қалайша әсер еткенін білуге шамам келмеді. Өйткені, пойызға міне салып, ұйықтап кетіппін. Оның үстіне, бүгін бізді таңғы төртте тұрғызып, әбден ығырымыз шыққанша маневр жасатқан болатын. Менің інім Марк әскери қызметін үш жыл дайындықтан өтіп барып, инженерлер инстутына түсердің алдында бастады. Сол кезде ол жаңадан жиырмаға келген болатын. Ал, мен болсам екі жыл мамандық алғаннан кейін, электроника саласынан жұмыс іздеп жүрген кезде әскерге кеттім. Мен қазір жиырма үштемін деп жаңа айттым ғой. Айтпақшы, ертең – менің туған күнім. Анам маған: « Сонау шалғайдан әуре болып, үйге келмей-ақ қой» деп еді. Мен өзім де туған күн атағанды онша суқаным сүймейді, әрі атап өтетіндей үлкен жасқа да келе қоймадым ғой. Бірақ, анамның көңілі үшін келе жатырмын. Бір қуанып қалсын.

Продолжить чтение

12 Сен
Культурология, Миры Ауэзхана Кодара

Әуезхан ҚОДАР. ӘЛЕМДІК ДІНДЕР ЖҮЙЕСІНДЕГІ ТӘҢІРШІЛДІК.

Тәңіршілдік туралы ойлағанда, оны ең алдымен, әлемдік діндер жүйесінде зерделегеніміз жөн. Сонда ғана оның ерекшелігі мен өзгешелігі ашылады. Бұл тұрғыда, әсіресе, оны Авеста деген діни кітабы бар зороастризммен салыстырып көргеніміз жөн. Ең алдымен бұлардың бір-біріне әсері болғанба, болса, қайсысы көнелеу, кім кімнен алған, әлде бұлар бір-біріне мүлде жат діндер ме? Тәңіршілдік тек қана аты бар, ал заты құпия дін болғандықтан, алдымен зороастризмді зерделеп көрейік. Сосын тәңіршілдікті қытай және үнді діни дәстүрлерімен салыстырыуға болады. Меніңше, тәңіршілдіктің өзегі — әруаққа табыну. Оның табиғаты мынада, адамды тәңірі жаратады, ал өлгесін оның рухы аспанға ұшып, ол өзі тәңіріге айналады. Ойлап қарасаңыз, бұл өте үнділік метемпсихоз идеясына ұқсайды. Бірақ үнділік нұсқасында карма, немесе жазалау идеясы басым. Өйткені, сен әр туылуыңда жаза басқан сайын, бұрыңғыңнан нашар мақұлыққа айнала бересің. Сондықтан буддизмдегі басты мақсат жоқ болу, бұл дүниеге мүлде келмеу. Ал тәңіршілдікте жазалау, немесе мінсіздікке талпыну идеясы жоқ. Демек, ол ең көне діндердің бірі, индуизмнен әлдеқайда көне дін. Бұл жалпы дін идеясы енді пайда бола бастағанда туындаған дін. Бірақ мұндағы ең қызығы, адам ғұмыры көк пен жердің арасындағы мәңгілік айналымның бір сәті ғана деп саналады. Демек, мұнда метемпсихоз идеясының ең бастапқы нышандары бар. Метемпсихоз дегеніміз өлмес мәңгі рухтың уақытша ғана жойылып, өзінің жасаған жақсы, жаман әрекеттеріне байланысты өз формасын ауыстыруы. Алайда,

Продолжить чтение

30 Июл
Поэзия

Даниел Вайсборд. Переводы поэзии Ауэзхана Кодара на английский

Daniel Weissbort. 07.06.06

Congratulations on your upcoming anniversary and my very best wishes.

My wife Valentina Polukhina, a noted Brodsky scholar, loves your poetry and tells me that she sees a lot of Brodsky in it: the way you have integrated philosophical insights, the destiny of your metaphors.

I liked your poetry from the start, when I read some poems in Almaty. I was particularly impressed be the irony, allowing your poetry to be all-inclusive, with apparent casualness, although it is also clear that you are a master of prosody.

I have attempted to retranslate a few poems and append them. They are not yet finished and I wpuld appreciate your comments. I have noted one problem, and look forward to your response.

However, if you wish to use them anywhere, please feel free. I look forward to further collaboration with you and I am delighted that we met on my alas too brief visit to Kazakhstan.

With my very best wishes to you,

And warm regards to your wife and daughter,

Daniel.

 

Poems by Auezkhan Kodar

 

Letter to Nowhere

 

I’m going to write a letter, if only to shake off this mood.
I’m deceiving the muses, but they’ll not mind.
Even if the calendar has all its pages ripped out,
In the garden, apples and plumes abound.

 

Продолжить чтение

14 Июл
«Шығыс пен Батыс»

Әуезхан Қодар. Өтежан мен Гомер.

Кезінде орыстың ұлы ойшылы Чаадаев Ресей жөнінде былай деген:

«Біздің өзгеше өркениетіміздің ең қайғылы сипаттарының бірі ─ біз өзге жерлерде және тіпті бізден де бетер артта қалған халықтар үшін жауыр болған ақиқаттарды енді ашып жатырмыз. Бұның бұлай болатыны біз өзге халықтармен ешқашанда қол ұстасып бірге жүрмегенбіз; біз адамзат ошағының ешбір ұлы тармағына жатпаймыз; біз Батысқа да, Шығысқа да жатпаймыз, және бізде бұлардың ешқайсысының дәстүрі жоқ. Уақыттың сыртында тұрғандай біз бүкіләлемдік адамзат нәсілінің тәрбиесінен ада қалғанбыз».

 Меніңше, біздің келесі хабарымыздың кейіпкері Өтежан Нұрғалиев осы тұжырымды қазаққа бұрып, өз ұлтының мәдениетін әлемдік мәдениетпен жақындастыруға бүкіл ғұмырын арнаған. Сонымен, біздің үшінші хабарымыздың тақырыбы «Өтежан мен Гомер».

Жаңа, 2011, жылдың басында қазақ әдебиеті ауыр қазаға ұшырады. 73 жасына қарағанда өмірден ардақты ақынымыз, орасан зор парасат иесі Өтежан Нұрғалиев өтті. Бұл кісінің қадірін біз ол о дүниелік болғасын ғана түсіндік, өйткені Жазушылар Одағына қоштасуға көп адам келді, жиналған адамның қайғысында шек болмады, Президент әкімшілігінен, Үкімет үйі тарапынан қайғыны бөліскен, туысқан туғанына көңіл айтқан телеграммалар келді. Бұл бәрімізді қатты толғандырды, себебі соңғы отыз жыл бойы Өтекең беделді қызметте болмақ түгіл жұмыста жоқ болатын, егер оны жас, балаң кезінде қазақтың Пушкині деп атаса, одан кейінгі тірлігінің бәрі атақ, лауреаттыққа жетпек түгіл тек шетқақапай көрумен өткен еді, поэзияға, қазақ мәдениетіне деген адал қызметі үшін бүкіл ғұмыры бойы жеткені «Құрмет» ордені болатын. Сол жалғыз орденімен және ондаған том шықпаған кітаптарымен Өтекең өмірден өтті.

Ендігі біздің борышымыз: тіріде қимаған сөзімізді қияйық, кейде бізге екіұшты, сенімсіздеу көрінетін, ал іс жүзінде қатпар қатпар сыры бар, теңіздің тереңіндей тұңғиық шығармашылығына үңілейік, бұрында біраз айтылған, әлдеде айтыла беретін ғайбат сөздерден, тоңмойын түсініспеушіліктен Өтекеңді арашалайық.

Өтекең кез келген адамды өзіне еріксіз тартатын, тез баурап алатын көпшіл, қауымшыл адам еді. Ал ондай адам тым қорғансыз, қарапайым көрінеді. Өйткені ол бәрімен өзін тең ұстайды, бәрімен әділ болғысы келеді. Оның осы көпшіл, халықшылдығы кейбіреулерге ол өзінің ақындық, жазушылық беделін түсіргендей көрінетін, кейде шындық бәрімізге бірдей болсын деген ерке мінезімен Өтекең де біреудің беделін түсіріп жататын. Бірақ осының бәрі белгілі бір қоғамдық дау туғызудың орнына, әркімнің жеке шаруасы болып қала беретін. Міне, осы болмаған, сыры ашылмаған даулардың бәрі Өтекеңнің жүрегін жаралай-жаралай, ақыры жүрегі ұстап өмірден озды.

Егер ақын кітап болса, өлім оның мұқабасы. Мұқабасы жабылғанда ғана кітапты оқуға болады. Егер Өтекең тірі кезінде ол бізге мәңгі өлмейтін, әлдеде бізге өз сырын өзі ашып беретін жандай көрінсе, енді оның сырын біз тек қана оның өлеңдерінен, кітаптарынан, шығармашылығынан іздейміз.

Мен Өтекеңнің жырларын көп оқыған адаммын, 25 жыл қасында жүрдім, сырлас болдым, ол кісіні танып ұғынуға менде мол мүмкіндік болды, сондықтан, ең алдымен, оның творчестволық принциптарына, творчестволық кредосына тоқталғым келеді.

Осы тұрғыдан келгенде, Өтекеңнің ең басты қағидасы, «қазақты адамзаттан бөлмеу керек». Бұл тек үстірт қарағанда ғана қарапайым қағида сияқты. Ау енді қазақты адамзаттан ажыратқанда, ол енді адам емес пе деуге болады? Мәселе онда емес, қазіргі этнологиялық, фальсафалық ұстанымдарда әрбір жеке этнос тек өзінің жергілікті жағдайынан туған ешкімге ұқсамайтын бөлек құбылыс. Юнгтың айтуынша әрбір этностың өз түп тамыры, өз архетипі болады. Осы архетиптер жиынтығы ұлт менталитетін құрайды. Мысалы, қазақтың архетипі ол көшпенділік, немесе Қорқыттың өлімнен қашу архетипі. Ал Қорқыттың аңызында ол қалай ұғынылады? Онда өлімнен қашу, жаңа, өлім жоқ жер іздеу ретінде ұғынылады. Енді қазіргі оймен қарасаңыз ондай жер табу мүмкін бе? Бұл өте ертеде қалыптасқан балаң түсінік емес пе? Ал қазіргі адам геномының сырын ашқан заманда осындай нәрсеге сенуге бола ма? Міне, Өтекең барлық архетиптерді сыйлай тұра, қазақтан адамзат жеткен жетістіктерін қабылдауын, өзінің ананы да мынаны да жатырқайтын жабайы халық боп қалмай, сол адамзат өткен рухани сатылардың биігінен көрінуін талап етеді. Болмаса тек арзан ұлтшылдық жетегінде біз онша алысқа бармаймыз.

Ұлтшылдық демекші, Өтекеңе қазақтың ұлттық болмысы да жат емес. Оның екінші қағидасы «қазақ ешкімнен кем емес». Міне, сондықтан ол өзінің «Афина мектебі» кітабында, көне грек философиясының шытырман тарихын баяндай отырып, арасына қазақ даласының кейіпкерлерін қосады және оның ойынша әрбір ауылдың ақсақалы Сократтан, немесе Гераклиттен кем емес.

Сонда Өтекеңнің өз шығармашылығында сонша сыншыл болуы неліктен?

Егер қазақ ешкімнен кем емес халық болса, неген оны ақын кейде кемсітеді. Жоқ, ол олай емес! Ол халықты кемсітпейді, сол халықтан өзін жоғары қоятын, табыну объектісіне, мифке айналған халық қалаулыларына мінін бетіне басады. Олар ақын, әкім, жазушы болуы мүмкін. Өтекеңе бәрібір. Өйткені олар өздерінің арзан құндылықтарымен халқын адастырмауға тиіс. Сондықтан әлгі тұлға Әлжаппар Әбішев, немесе Мұқтар Шаханов болсын Өтекең олар туралы жазады және кездескенде өздеріне оқып беруі мүмкін. Бұл сонау көне Грецияда Сократтан басталған дәстүрдің қазақ топырағында жаңғыруы.

Сонымен, Өтежан шығармаларының басты ұстанымдары ретінде «қазақты адамзаттан бөлмеу», «қазақ ешкімнен кем емес» және «арзан құндылықтарыңмен қазақты кемсітпеңдер» деген қағидаларды атаймыз.

Тағы бір айта кететін жәйт, біз қазір біздің қазіргі лирикамызды, азаматтық поэзиямызды қалыптастырған ақын Мұқағали деп санаймыз. Ол белгілі мөлшерде рас та болар. Бірақ біз әдеби аренаға Өтежанның Мұқағалидан бұрын шыққанын ұмыта береміз. Тіпті Мұқағали Өтежаннан бата алған деген деректер бар. Ол туралы мысалы Сейфолла Оспанов «Жұлдыз» журналында жазған. Расында да, егер Өтежан әдебиетке 50 жылдардың аяғында келсе, Мұқағали 70 жылдарда ғана дараланып шығады. Мұнда мәселе екеуінің арақатынасында емес, тарихи шындықта боп тұр. Онсыз біз Өтежан поэзиясының шынайы масштабынан айырылып қаламыз.

Ал егер осы тұрғыдан келсек, Абайда «шығандап, шыға ойламай» деген тіркес бар. Өйткені ол өзі дәстүрден озып, үйреншікті ауқымның шекарасын бұзып, «шыға ойлауға» талпынған тұлға. Міне, Ұлы Отан соғысынан кейінгі жаңа заманда бұл ірі әрекетке қайтадан барған ақын —  Өтежан Нұрғалиев. Өйткені ол бірден сол кездегі совет поэзиясы қалыптастырған нормалардан аттап өтеді. Оның алғашқы кезеңінде махаббат лирикасына баруы да сол. Махаббатқа енді кеңес лозунгларын қоспайсың ғой, махаббат ол таза адами сезім, пролетариатқа да, буржуйға да тән. Және оны жас ақын жырласа, одан қандай күдік тууы мүмкін? Сөйтіп, алғаш идеологиялық барьерлердан Өтекең махаббат жыршысы боп өтіп кетті. Сөйтіп, ол өзін идеологиядан, саясаттан тыс ақын ретінде қалыптастырды.

Ал дүниежүзілік поэзияда идеологиядан тыс алғашқы ақын – Гомер. Ол бәріне бірдей ыстық ықыласпен құдайларды да, адамдарды да жыр етеді. Және осы барлық мүдделерден тыс болуы арқасында ол бұрын болмаған Олимп құдайларының өшпес ойнақы бейнелерін жасайды, «Илиада» деген біртұтас поэмасына поэзияны да, мифологияны да, драма мен трагедияны да сыйдырып жібереді. Сондықтан болар, ортағасырлық гравюларалда Гомердің осы жанрларды құсып жатқанын көрсетеді. Сол сияқты Өтекең үшін сол кездегі советтік Қазақстан Гомердің Грециясы сияқты. Оның олимпі ЦК мен Жазушылар Одағы, оның құдайлары − қазақ әдебиетінің сол кездегі классиктері, оның пенделері мен геройлары − әртүрлі тағдырдағы ақын- жазушылар мен қарапайым жандар, оның мифологиясы − әлгі мифке айналған тұлғаларды аспаннан жерге түсіру. Демек, Өтекең антимифология жасаушы Гомер наоборот, яғни, тонын айналдырып киген Гомер.

Міне, осы тәңіріуи күлкісі арқылы, аспани әжуасы арқылы Өтекең Маркс айтқандай «весело прощается с прошлым». Бірақ біздің юморы жоқ классиктеріміз Өтекеңді түсіне қойған жоқ және кешіргісі де келмеді. Оның жас кезінде қазақ Пушкині атанып, кейін әдеби процесстің сыртына итерілгені де содан болар. Бірақ бір Пушкин болған адам Пушкиндігін қоймайды, о жағын Өтекең де таныта алды. Ол аздай «Афина мектебі» кітабын жазып,  қазақ Гомері деңгейіне көтерілді.

Кезінде осы атақты сауатсыз Жамбылға да қиып едік қой, енді Өтекеңе де қияйық. Өйткені ол грек мәдениеті мен қазақ мәдениетінің сабақтастығын тауып отыр ғой. Тіпті бір өлеңінде;

 

 

Қажет болса, қазақ болмай, грек болып кетіңдер,

Күллі адамзат баласына жүрек болып кетіңдер — дейді.

 

Ал мұндай биік талапқа жетелеу үшін, ақын қандай уәж келтіре алар еді?

Біріншіден, грек және қазақ мәдениеті кең құлаш эпикалық дәстүрден нәр алған мәдениеттер. Екіншіден, бұл екі халықтың да дүниетанымы қатаң моральдық, діни нормалармен шектелмеген. Үшіншіден қазақ та, грек те өнерсүйгіш, өмірсүйгіш халықтар болған. Міне, осылай кең ауқымды постмодернисттік тәсілмен келсек, Өтекеңнің грек антикасына баруы өте орынды. Сосын, шынын айту керек, көне грек мәдениеті аттап өтуге болмайтын мәдениет қой. Бұл адамзат өркениетінің алғашқы негіздері салынған мәдениет. Сондықтан, ол әрбір этностың, әрбір ұлттың жадында жаңғыруға тиіс. Өтекеңнің табысы сол, біздің философтарымыздың өзі бұл тақырыпқа назар аудармай тұрғанда, Өтекең «Афина мектебі» атты көлемді дастандар жинағын жазады. Ең ғажабы, бұл батыс философиясына арналған шығарманы Өтекең шығыстық назиралық үлгісімен жазады. Екі жолдық бәйіт нұсқасында жазылған бұл өлеңдер Жүсіп Баласағұнның, Әлішер Науаидің, немесе Низамидің жыр-дастан үлгілерін еске түсіреді. Бірақ Өтекең Абай сияқты, шығыстық үлгілердің формасын ұстанса да, мазмұнын өзгертеді. Егер Абай «Ескендір» поэмасында Александр Македонскийді идеализациялаудан бас тартып, бүкіл хамсалық үрдіске кереғарлық танытса, Өтекең мүлде тың тақырыпқа, қазақ поэзиясында ешқашан жырланбаған тақырыпқа барады. Ондағы мақсаты көне грек және қазіргі қазақ мәдениетін жақындастыру, тіпті, бір-біріне сіңіріп жіберу. Іс жүзінде бұл қазақ поэзиясына жаңа кеңістік ашып берумен тең еді. Себебі, мәдениет тоғысында, үрдістер тартысында, биік интеллектуалдық сайыста өз-өзін сынап көрмеген әдебиет әрқашанда томаға тұйық, ауыларалық деңгейде қала береді.

Сөйтіп, Өтекең «Афина мектебіне» кіріседі. Әрине, бұл айтуға ғана оңай, бірақ орындалуы өте қиын іс еді. Себебі, эпикалық аңыздық әдебиеттен шыққан қазаққа оған грек философиясының қажет екенін ұғындыру мәселесі тұрды. Бұл қиын жағдайдан Өтекең өте сәтті жол тауып кетеді. Ол грек ойшылдарының пәлсәпалық жүйелерін эпостық тәсілмен жырлап шығады. Сонымен қатар, Плутархты еске түсіріп, әрбір грек философына балама ретінде қазақы кейіпкерлер қосып отырады. Сөйтіп, Өтекеңнің Сократы базардағы сотқар гангүнге айналады да, ал әлгі сотқар Сократпен тең болып шығады. Міне, осындай жғдайда ғана кітап абстрактылық деңгейде қалмай, тартымды, оқиғалы, желісті, оқуға жеңіл, қызық дүниеге айналады. Сонымен қатар, Өтекеңнің бұл интенциясында, немесе ниетінде, данышпандықтың бәрі тең деген ғажап тұжырым жатады. Өтекеңнің осы көзқарасы постмодернизмнің басты қағидаларына өте-мөте дәл келеді. Себебі, постмодернистер үшін мәдениет биік пен төменге, немесе басты мен қосалқыға бөлінбейді. Олар үшін Гегель де бір, жұртта қалған сыпырғы да бір. Тек ойната білсең болғаны. Міне, Өтекең «Афина мектебі» кітабында осының бәрін ойната білген. Ең сәттісі, ол зердеуи грек және эпикалық қазақ мәдениетін вертикалды иерархиялық қатынаста емес, горизонталды тең қатынаста көрсете білген. «Афина мектебінің» мәнісіне келсек, Өтекең қазақ оқырманына грек антикасын ашып берді және академиялық іш пыстырар нұсқада емес, сал-серілік лепірме түрде, биік артистизмге толы, асқақ, шабытты үлгіде.

Бірақ «Жазушы» баспасында 1996 жылы шыққан бұл кітап, ең өкініштісі, толық нұсқасында шықпады. Екіншіден, тиражы аз және көп қатемен шықты. Үшіншіден, бұл кітаптың шығуы жабайы нарықтың шырмауында жүрген оқырман және әдеби қауымды селт еткізе қоймады.

Егер Өтекең шығармашылығының даму кезеңдеріне тоқталсақ, оның бірінші кезеңі махаббат лирикасына арналса, екінші кезеңі «Соғыстың соңғы жазы» өлең кітаптар циклына байланысты. Осы жинақтардан бастап оның сыншыл, азаматтық лирикасы тамыр жаяды. «Афина мектебіне» байланысты үшінші кезеңі Өтекеңнің әлемдік философияға көтеріліп. әлемдік әдебиетпен сұхбаттасқан кезеңі болса, 90 жылдарын қамтитын төртінші кезеңінде Өтекең, ең ғажабы, қайтадан қазақы формаларға ауысып, жыраулық, сал- серілік поэзияысынң үлгілерін жасайды. Алайда бұл тегін оралу емес еді. Өтекең өзінің жаңаша жыраулық нұсқаларында поэзияға Батыс пен Шығыс  поэзиясынан таңдаған үлгілерін еркін сапырылысқа түсіріп, қазақ топырағында жаңғыртады.

Бұл тұрғыда Өтекеңнің әсіресе ұрым эпиграммасынан үйренгені көп. Жалпы, эпиграмма дегеніміз өте пәрменді жанр. Ол әрқашанда қазіргі оқиғаға, ақынның көз алдында өтіп жатқан көріністерге арналады. Бұл тұрғыда, оны қазақ айтыскер ақындарының суырып салма әрекетімен салыстыруға болады. Ертедегі көптеген айтыстарда, әсіресе қыз бен жігіт, бәдік айтыстарында дөрекі әзілге бару, боғауыз қолдану, қарсыласын уытты сөздермен кекетіп-мұқату тәсілдері көп кездесетін. Ұрым эпиграммасында да мұндай тәсілдер молынан ұшырасады. Мысалы, Катулл, Ювенал, Марциалдардың эпиграммалары кейбір адам төзбес теңеулерге, еріксіз езу тартқызатын ұтқыр қақпақайларға толы. Әйтсе де, ұрым ақындары өздерінің мұндай қылықтарына еш арланбаған. Лириканың осы түрінің негізін қалаушы Гай Валерий Катуллдың айтуынша «Ақынның жүрегі таза болуға тиіс, бірақ жырлары өзгеше болуы мүмкін». Ұрым ақындары өздерінің ұятсыз эстетикаға баруын тек әдеби тәсіл деп түсінген. Эпиграмманың тағы бір қасиеті, ол әрқашанда ақынмен замандас тірі адамға арналады. Бірақ оның мәртебесін өсіру үшін емес, сырт көзге көріне бермейтін жағымсыз жақтарын бадырайтып ашып беру үшін. Ал мұндай әдепсіздікке барудың қанша қажеті бар дейсіз ғой? Біріншіден, әдепсіз ортада, өзінің кекірігі мен шығарған желіне дейін риза ортада әдеп сақтаудың өзі қиянат. Екіншіден, әрбір қоғамда шексіз марапаттала беретін белгілі бір алқалы топ, жақсы мен жайсаңдар бар. Және де айналасындағы өмір қанша өзгерсе де, олар өзгермейді. Өмір көшінен қалып бара жатса да, олар өздерін алдыңғы қатардамыз деп сезінеді. Эпиграмма дегеніміз осындай марқасқалардың әрбіреуіне сый дайындап тұрады. Мінеки, Өтекең соңғы отыз жыл шамасында осындай эпиграммалық арнаулар жазуға көшеді. Және бұл ұзын балладалар түріндегі эпиграммалар қазақ әдебиетінің ең көрнекті қайраткерлеріне арналады. Ең өкініштісі, олардың бірде біреуі әлі жарық көрген жоқ. Былайынша басуға ешкім кедергі салмаған, бірақ оларды басып шығаратын жүрегі түкті редактор әлі шыға қойған жоқ.

Ал енді Өтекеңнің эпиграммалық толғауларының құрылысына келсек, олар таза жыраулық үлгіде жазылған. Бірақ, сонысына қарамастан, ол жазба ақынның туындысы. Қазақта, өкінішке орай, жазбаша ақындарды қадірлеу салты қалыптаспаған. Қалыптасса да, қисық қалыптасқан. Бізде, егер біреуге табынса, маңдайын жарғанша табынады. Ал егер біреуді қабылдамаса, ол пақырға өмірі кешірім жоқ. Себебі, біз қоғамдық сананың орташа деңгейімен санасуға ғана дағдыланғанбыз. Ал шығармашылық дегеніміз орташа деңгейге көнбейтін нәрсе. Мысалы, Ницше мен Хайдеггер орташа деңгейге көне ме? Олар, керісінше, сол орташа деңгейді жою үшін тірлік еткен тұлғалар емес пе?

Адамзат тарихындағы ең басты қайшылық тұлға мен қоғамның өзара байланысы. Себебі қоғам мойындамаса, тұлға қанатын кеңге жая алмайды. Бірақ қоғам әрқашанда тоңмойын, керенау бірқалыпты тірлікке бейім. Ол жаңалық пенен өзгерістерді жақтырмайды. Себебі, ол өсіп-өніп, болып- толған, өзіне дән риза. Әйтсе де Гераклит, Сократ замандарынан бастап философтар қоғамның, егер ол әрдайым өз-өзін тексеріп, түзетіп, жаңартып отырмаса, түкке тұрмайтынын дәлелдеген.

Хайдеггердің ойынша, дамымаған қоғамдық сананың ең басты құралы − былшыл. Неміс ойшылы бұл қарапайым сөзді терминологиялық деңгейге көтерген. Оның айтуынша,  «былшыл» дегеніміз ешбір негіз, дәлелі жоқ, тек біреуді көтеріп, біреуді өшіру үшін идеологиялық мақсатта айтыла беретін болжам-долбарлар. Міне осының нәтижесінде ақылға еш қатысы жоқ предрассудок кеңістігі қалыптасады. Предрассудокты қазақшаға аударсақ, «алдын ала ойланып қойылған» боп шығады. Сол сияқты біздің қазіргі қазақы санамызда да көп нәрселер алдын ала ойланып қойылған сияқты. Және, ең қызығы, мұндай алдын ала үкім шығарып қою дарынсызға емес, талантқа қарсы ұйымдастырылады. Кезінде Мандельштам жазған екен, «Я один с голоса пою? А вокруг меня одна густопсовая сволочь» деп. Міне, біздің қоғамдық пікір деп жүргеніміз ылғи да кадр сыртында қалатын белгісіз біреулердің айтағынан туған ырыл мен дүрсе қою. Өтекеңнің өмір бойы көргені осы болғасын мынандай бір жолдар қалдырып кетіпті:

 

Ауыл сырты қаптаған мал. Айтақтаған қойшылар.

Кім біледі, қазақ үшін айтақтау да ой шығар…

 

Мұндай жағдайда қандай шығармашылық болуы мүмкін? Жоқ, әрине! Тіпті ең ізгі ниетіңнің өзі бордай тозады, немесе дәмді тағамға емес, тезекке айналады.

 

Жалғыз жартас төбесінде моласы бар бақсының,

Абай шыққан ой биігі – тас толтырған қапшығың.

 

Дүние деген осы шығар қапшық толы тезекті,

«Өшіреттің соңы кім деп?» сұрайсың сен кезекті.

 

Міне, осындай сүреңсіз жағдайға қарамастан Өтекең өзінің тәңіруи дархандығын, Гомерлік нұрлы танымын сақтаған ақын. Оның осы жарқын болмысын «Афина мектебінің» эпилогы саналатын Қайта Өрлеу дәуірінің өкілі суретші Рафаэльге арнауынан байқауға болады:

 

Ватиканның қабырғасын құрбан етіп Бояуы,

Мені оятты Рафаэльдің қиялының ояуы.

 

Айтты Бояу Өлілерге тірлік керек екенін,

Айтты Бояу тірілерге бірлік керек екенін.

 

Айтты Бояу Аспанның да жұлдыз жағып өтерін,

Жалғыздықтың жалғандығын, қараңғының бекерін.

 

Айтатыны жоқ, Өтекең бәрін дұрыс түсінген. Рафаэльдің «Афина мектебі» картинасы адамзатты нұрлы қоғамға біріктіріп, биік мақсаттарға жетелеу. Әрбір данышпанға тиісті бағасын беру. Тек көне замандардың кемеңгерлері емес, қасыңдағы өз замандасыңды да танып, сыйлай білу. Сонда ғана адамда жұлдыздық, ғарыштық табиғат пайда болады. Өтекең айтқандай:

 

Жер жұлдызы жақындайды жұлдыздарға көктегі,

Оған куә бізді оятқан Афинаның мектебі.

 

Солай дейді Рафаэль – Искуство көктемі,

Аспан егер мектеп болса, ол Афина мектебі.

 

Солай дейді Рафаэль, күллі әлемнің ұл қызы,

Аспан егер жұлдыз болса, ол Афина жұлдызы.

 

Өз атымнан қосатыным, айтып-айтып шаршаған,

Ұлы тудың астында тұр адал ниет БАРША АДАМ.

 

Мінеки, Өтекеңнің қазақ топырағынан адамзат бірлігіне талпынуы оның тұлғалық деңгейін ғажап жоғарылатып, шыныменен гомерлік деңгейге көтереді. Гомерге тіпті оңайырақ болды, өйткені ол адамзаттың адаспаған, күнәға батпаған, дүниеге енді көз ашқан заманында өзінің жырларын тәңірлік шабытпен жырлай салды. Ал Өтекеңе замандастарын ұзақ арылу жолына шақыруға тура келді. Мұндай жанкештілікке сендіру қиын еді. Бірақ ол ең кемінде осы бір-бірімізге деген жанкештіліктің қажет екеніне сеніп өтті. Меніңше, енді Өтекеңнің екінші мәңгілік өмірі басталғанда, оны біз жер мен көк жұлдызы қосылған осы биіктен танығанымыз жөн.

«‹1112131415›»